Wel of geen tv-camera’s in de rechtszaal
Een commissie onder leiding van Yvonne van Rooy heeft in opdracht van de Amsterdamse rechtbank het strafproces rond Geert Wilders geëvalueerd. De strafzaak werd rechtstreeks uitgezonden op de televisie. De commissie adviseert nu om rechtszalen standaard te voorzien van televisiecamera’s. Strafzaken kunnen dan via bijvoorbeeld een themakanaal (RechtspraakTV) worden uitgezonden. Volgens de commissie zal op deze manier meer evenwicht ontstaan in de beeldvorming over de rechtspraak.
Diverse partijen hebben inmiddels laten weten voorstander te zijn van live-registraties van strafzaken.
n NRC Handelsblad zegt procureur-generaal Herman Bolhaar dat het openbaar ministerie voorstander is van tv-camera’s in de rechtszaal; het kan een bijdrage leveren aan de transparantie van de rechtspleging.
De Raad voor de Rechtspraak (de rechters) oordeelt ‘welwillend’, aldus NRC Handelsblad.
En ook vanuit de advocatuur komen positieve geluiden.
Bart Nooitgedacht, voorzitter van de vereniging van strafrechtadvocaten, denkt dat de camera rechters scherper maakt en voorkomt dat ze tijdens zittingen in slaap vallen.
Ik vind het geen goed idee.
In Dagblad van het Noorden schreef ik hierover vandaag (woensdag) een opiniestuk.
Een ietwat aangepaste versie staat hieronder.
Collega-journalist Goos de Boer van RTV Noord is het niet met mij eens.
Hij vindt dat de tijd rijp is voor Rechtspraak TV.
Op mijn verzoek zet ook hij zijn mening ook op papier.
.
Geen camera’s in de rechtszaal
Rechters hebben een probleem.
Het gezag en de autoriteit van de rechterlijke macht is niet meer vanzelfsprekend.
En rechters zouden met hun veel te lage straffen de wereld niet meer begrijpen.
Door rechtszaken via een landelijk themakanaal live uit te zenden ontstaat ’meer evenwicht in de beeldvorming’, schrijft de commissie-Van Rooy.
Het is een mallotig idee.
Televisiecamera’s zijn nu al toegestaan in de rechtszaal, maar mogen tijdens een strafproces maar beperkt opnames maken.
De opnames moeten zich beperken tot de binnenkomst van de rechters en het requisitoir van de officier van justitie. Twee weken later mag de uitspraak van de rechtbank worden gefilmd.
Deze beperkingen zijn er de oorzaak van dat televisieomroepen de rechtszaal liever mijden. Het levert geen spannende beelden op.
Dat wordt anders wanneer de beperkingen worden opgeheven.
Het meest spannende deel van een strafzaak is het verhoor ter zitting: wanneer de rechters de verdachte ondervragen en hem confronteren met de bewijzen die het openbaar ministerie heeft vergaard.
Camera’s kunnen dan de emoties van de verdachte laten zien of zijn keiharde ontkenningen.
Maar het integraal uitzenden van een strafzaak, die gemiddeld twee tot drie uren duurt, betekent dat niet alleen de privacy van een verdachte over boord wordt gezet, maar ook die van de slachtoffers.
Wezenlijk in een strafproces is dat man en paard wordt genoemd.
Slachtoffers van huiselijk geweld of ouders van kinderen die seksueel zijn misbruikt, zullen alles behalve blij zijn met de aanwezigheid van tv-camera’s.
Verdachten zullen er steeds vaker voor kiezen hun strafzaak niet bij te wonen.
Dit is immers niet verplicht.
En wanneer zij daartoe door de rechtbank worden gedwongen (wat kan), zullen ze er, met die camera’s voor hun neus, vaker voor kiezen te zwijgen.
Dat is niet in het belang van het strafproces.
Er zijn ook praktische bezwaren.
Er zijn per dag tientallen strafrechtszaken in Nederland.
Er moeten keuzes worden gemaakt: welke zaken worden wel en welke niet uitgezonden?
Het ligt voor de hand dat spraakmakende zaken de voorkeur hebben.
Drie uur lang naar een veelpleger kijken die in Hoorn vier auto’s heeft gekraakt en bij zijn aanhouding een agent heeft uitgescholden, zal weinig mensen aan de buis kluisteren.
De Amsterdamse zedenzaak is boeiender evenals veel moord en doodslag.
Maar dat leidt per definitie niet tot meer evenwicht in de beeldvorming van de strafrechtspraak.
Integendeel.
Het overgrote deel van de strafzaken (90 procent?) is voor een groot publiek nauwelijks spraakmakend te noemen.
Wil je recht doen aan de dagelijkse werkelijkheid van de strafrechtspleging – een meer evenwichtig beeld laten zien – dan moet je dus vooral de niet spraakmakende strafzaken uitzenden.
In Amerika en Engeland bestaat CourtTV.
Die uitzendingen hebben een hoog gehalte aan sensatie.
Court TV is vooral misdaad-tv.
Een strafproces is omwille van de zorgvuldigheid een traag proces dat zich om die reden niet leent voor televisieregistratie.
Blijft over dat de rechtspraak wel een probleem heeft.
Iedereen heeft een mening over de strafrechtspraak, maar de publieke tribunes in de rechtszalen zijn meestal leeg.
De behoefte om kennis te nemen van de feitelijke gang van zaken in de rechtszaal is kennelijk niet zo heel groot.
Er zijn andere manieren te verzinnen om de beeldvorming van de rechtspraak meer in evenwicht te brengen met de werkelijkheid.
Een van die manieren is bijvoorbeeld om rechtbanken te verplichten alle uitspraken integraal te publiceren.
Nu gebeurt dat mondjesmaat en vooral willekeurig op de recent vernieuwde, maar weinig toegankelijke website rechtspraak.nl
De rechtspraak is meer dan boeiend, maar het is geen amusement.
En dat moet vooral zo blijven, niet in de laatste plaats in het belang van slachtoffers.
rob zijlstra
.
Wel camera’s in de rechtszaal
Onbekend maakt onbemind. Dat geldt zeker voor rechters en hun dagelijks werk. De rechter wikt en weegt. Het grote publiek heeft daar geen boodschap aan en roept in koor dat er te veel te laag gestraft wordt.
Rechterlijke macht: grijp uw kans. Ontvang de camera’s met open armen. Laat die grote, boze buitenwereld maar zien, horen en voelen hoe lastig die dagelijkse afwegingen zijn. Dus is de aanbeveling van die commissie van de Amsterdamse rechtbank om tv-camera’s in de rechtszaal toe te laten helemaal raak.
En zeker geen mallotig idee, zoals krantencollega Rob Zijlstra concludeert. Integendeel zelfs.
De kracht van het geschreven woord neemt in rap tempo af. Zeker bij het grote publiek. Wij willen beelden zien, roept de massa in koor.
Ze worden op het wereld wijde web op hun wenken bediend met een stortvloed aan bewegend beeld. Waarom zou de rechterlijke macht zich onttrekken aan de huidige You Tube-wereld waarin we leven? Sterker nog: het biedt prachtige kansen om de samenleving mee te laten kijken bij de rechtsgang.
Laten we wel wezen: andere instanties doen er inmiddels volop hun voordeel mee. Neem de politie. Heeft de kracht van het beeld al lang en breed ontdekt. Zet het inmiddels volop in. Op alle mogelijke manieren. Laat bijvoorbeeld een filmende journalist maandenlang meelopen met het overvallenteam. En laat zo het publiek in de politiekeuken kijken. Met – ook dat is duidelijk – als uiteindelijke doel: het kweken van begrip van Jan Publiek voor het lastige politiewerk.
En ook de politie You Tubed vrolijk mee. Met eigen You Tube-kanalen. Daarop zijn regelmatig zonder terughoudendheid beelden van de mogelijke verdachten in actie te zien. Met als grote vraag: wie zijn dit? Het helpt dikwijls de eigen recherche stevig op weg. Daar blijft het niet bij. Inmiddels zijn via die filmpjes de eerste boeven ontmaskerd door het grote publiek.
Komen we direct bij de privacy van verdachten en slachtoffers. In die fase van de opsporing speelt dat blijkbaar geen rol en worden verdachten vol in beeld getoond. Zonder terughoudendheid.
Dus dient de vraag zich op wat het verschil is met de latere berechting? Gaan we ons dan opeens wél weer zorgen maken over de privacy van de verdachte?
Wat het tonen van verdachten betreft: daarover vallen afspraken te maken. Bijvoorbeeld hoe ze in beeld worden gebracht. Close? Van afstand of – zo u wilt – alleen van achteren. Onherkenbaar maken van de gezichten met balken of blokjes kan ook. Valt allemaal over te praten. Kom maar op. Moeten we uit kunnen komen.
Het is niet meer van deze tijd, zoals het nu geregeld is. De camera mag de opkomst van de rechtbank filmen, het requisitoir van de officier van justitie en de latere uitspraak. De rest is taboe voor de camera’s. Het is zoiets als een speelfilm, waarin de hoofdrolspeler weggepoetst is.
Dat verdachten wegblijven uit vrees voor camera’s, is maar een aanname. Kwestie van wennen. Verdachten weten ook dat er gestraft wordt als ze gesnapt worden. En dat ze zich voor de rechtbank moeten verantwoorden. Waarom zouden ze er dan niet aan kunnen wennen dat als gevolg van hun eigen handelen ze mogelijk in beeld komen? Hoort bij het spel. Wie zijn gat verbrandt moet op de blaren zitten.
Collega Rob Zijlstra is als de dood dat de sensatiezucht toeslaat als camera’s in de rechtszaal worden toegelaten. Koudwatervrees. Gebaseerd op de uitzendingen in de VS en Engeland van Court TV.
Ach, het medialandschap ziet er in die landen toch wat anders uit. Nederlandse tv-stations zijn op dit gebied van nature veel terughoudender. En vergelijk vooral geen appels met peren. Het Dagblad van het Noorden is toch ook geen Sun?
We hebben al wat veelbelovende voorbeelden gezien. Onder meer een puike serie van de EO: de rechtbank. Daarin werden elf Utrechtse rechters gevolgd bij hun dagelijkse werk. Daarin kwamen ook de verdachten aan bod. Integer gemaakt. Gaf een heel goed beeld van het functioneren van de rechters. En van de verdachten; mensen van vlees en bloed met hun motieven, zorgen en achtergronden. Zo kan het dus ook.
En dat de tv louter uitrukt voor grote zaken zou best eens kunnen. Logisch toch. De trein die dagelijks netjes op tijd rijdt is nog altijd geen nieuws. Ook niet voor de krant. Pas als er iets misgaat of opmerkelijks gebeurt verandert dat en wordt het nieuws.
Ook het dagblad volgt allang niet meer alle rechtszaken en pikt de opmerkelijke zaken er uit. Is dat zo erg dan? Reken maar dat ook kranten in deze lastige tijden op het gebied van rechtbankverslaggeving de lat alleen maar hoger gaan leggen.
Rob heeft gelijk als hij concludeert dat rechtspraak geen amusement is. Als onze camera’s het hele proces mogen vastleggen, zullen we dat – zeker op regionaal niveau – er zeker niet van maken.
Neemt niet weg dat het een boeiende wereld is. Een wereld waar eigenlijk veel grotere groepen in de samenleving vanaf de zijlijn kennis mee zouden moeten maken. Al was het alleen om een einde te maken aan dat onbekende en dus onbeminde van de rechterlijke macht.
De tijd is er hoe dan ook rijp voor.
Goos de Boer
(filmend) journalist bij RTV Noord
zittingszaal 14 | 2004 - 2022 
In de reactie van Goos de Boer mis ik de privacy van het slachtoffer. Als je dat wil waarborgen maar toch begrip wil kweken moet de rechterlijke macht zijn uitspraken publiceren zoals Rob zegt. Ik zou het graag nog een stapje verder zien en inhaken op de youtube kanalen die Goos noemt. Een youtubekanaal waar in maximaal 5 minuten uitleg gegeven wordt over hoe een uitspraak tot stand komt. Voor verdere duiding kun je verwijzen naar de uitgeschreven uitspraak of desnoods een langer filmpje.
RechtspraakTV is een slechte zaak.
Om, de door de schrijver, genoemde redenen. Geen speld tussen te krijgen.
Een programma als Opsporing verzocht is al een riskante onderneming.
Hierop baseren ruim 1,5 mln Nederlanders dat ALLE criminaliteit door licht getinte mensen wordt gepleegd.
De kortzichtigen laten hun blikveld niet verruimen. Op geen enkele manier.
Een interessante discussie, wel of geen camera’s in de rechtbank. Ook een relevante discussie in een tijd, waarin het privé domein steeds meer publiek wordt. Waar camerabeelden steeds meer het leven gaan bepalen. Maar als je meer inzicht wilt geven in het wikken en wegen van de rechterlijke macht, lijkt mij het permanent plaatsen van camera’s in de rechtbank een zinloze weg. Dat wikken en wegen vindt ook niet alleen in de rechtszaal plaats. Als je dat inzicht zou willen vergroten, verspreidt dan uitspraken, zowel schriftelijk als audio-visueel. En maak een serie als De Rechtbank van de EO. Met inspraak van alle betrokken, met aan hun de keuze of ze wel of niet willen meewerken. Of ze in beeld willen. Maak afspraken over de privacy van zowel daders als slachtoffers. Maak journalistieke keuzes, zoals ook de schrijvende rechtbankverslaggevers dat doen. En dat is iets heel anders dan het permanent plaatsen van camera’s, waardoor de rechtbank verandert in een Big Brother huis. Dat lijkt me voor een zorgvuldig verloop van het strafproces niet gewenst. Daarvoor voert Rob hierboven de nodige argumenten aan. De rechtbank moet geen theater worden, waarnaar het vanuit de luie stoel fijn aapjes kijken is.
Ik vind niet dat een dader met het plegen van zijn daad het publieke domein betreedt en dat camerabeelden daarbij horen, de moderne schandpaal. De politie gaat mijns inziens ook al erg ver met het openbaar maken van camerabeelden in dienst van de opsporing. Want het zijn op dat moment nog steeds verdachten, ook als ze al in de rechtbank zitten. En ik kan me voorstellen dat het slachtoffer van een verkrachting de details die in de rechtbank besproken worden liever niet op Rechtspraak TV terugziet. Er is toch ook grote maatschappelijke druk die meer aandacht vraagt voor de slachtoffers?
Over het feit dat de Nederlandse tv-stations van nature (wat is dat?) terughoudender zouden zijn dan hun Engelse en Amerikaanse collega’s, zoals Goos zegt, maak ik mij geen illusies. In Nederland, ook bij de Publieke Omroep, zijn het de kijkcijfers die tellen en dan spelen behoudende principes geen enkele rol meer. Court TV is echt geen ver van mijn bed show als er geld mee te verdienen valt.
Dat de rechterlijke macht iets moet doen met de maatschappelijke druk en aan hun afnemende autoriteit en gezag lijkt me duidelijk. Maar daar zijn andere en beter manieren voor te bedenken dan Rechtspraak TV. Maak bijvoorbeeld meer goede televisieseries van het kaliber De Rechtbank. Als televisiemaker zou ik ze dolgraag willen maken, want de verhalen van de mensen die om welke reden dan ook met de rechtspraak te maken hebben, zijn razend interessant.
Tegen inbreuken op de rechtsorde dient te worden opgetreden. Dat is de basis van een rechtsstaat als de onze. Dit optreden moet zichtbaar zijn, zodat de breuk in de orde voor iedereen kenbaar wordt geheeld. Zo bezien heeft de rechtsstaat dus behoefte aan zo groot mogelijke openbaarheid. Camera’s in de rechtszaal dragen daaraan bij.
problematisch is dan dat fouten van om ef rechter ook meer bekendheid gaan genieten. Maar positief gedacht zou dat juist moeten leiden tot betere rechtspleging.
Wat mij bij dit idee zorgen baart, is een overdaad aan media-aandacht bij een zaak waar uiteindelijk de verdachte wordt vrijgesproken.
Wij waren deze zomer in Amerika waar en overdag een strafzaak te volgen was, die vervolgens ’s avonds in allerlei talkshows nog eens over gedaan werd maar dan met de nodige stemmingmakerij en zwartmakerij (nergens het beginsel te vinden: innocent until…)Uiteindelijk werd deze verdachte vrijgesproken maar je kunt je afvragen of de schade voor deze verdachte niet onevenredig groot is.
Een commissie onder leiding van Yvonne van Rooij heeft het proces-Wilders geëvalueerd. Daarbij is een van de conclusies dat rechtszaken vaker moeten worden uitgezonden op televisie, bijvoorbeeld via een Nederlandse versie van Court TV. Het vertrouwen in de rechtspraak zou dan toenemen
Vertrouwen in de rechtspraak is echter een gecompliceerd fenomeen. Zo is de eerste vraag bijvoorbeeld of er überhaupt wel sprake is van een gebrek aan of afnemend vertrouwen.
Onderzoek daarover leidt niet tot een eenduidige conclusie. Daarnaast moet men zich afvragen, zo de burger al wel meer kritisch naar rechters kijkt, waar die kritiek zich dan vooral op richt.
Is het bijvoorbeeld louter de strafmaat? Of zijn burgers nu werkelijk zo ontevreden met de kwaliteit van de rechterlijke oordelen? En staat die ontevredenheid dan op zichzelf of hangt ze eigenlijk vooral samen op een meer kritische houding tegenover politici en gezagsdragers in het algemeen?
Camera’s in de rechtszaal zijn dus een gemakkelijke ‘oplossing’ voor een probleem dat of wel meevalt, of te gecompliceerd is om zich in een paar beelden te laten vangen.
Bart Stapert is advocaat bij Bõhler Advocaten en opinieleider bij Mootz.com
(reactie via Facebook-link)
Dit weblog vergeleken met hoe de media zich heeft ontwikkeld in afgelopen 10 jaar blijf ik veel liever Rob Zijlstra zijn onafhankelijke verslaggeving volgen!
Ik ben het volledig met Marieke van Veen eens. Niettegenstaande de openbaarheid van de rechtspraak is bij behandeling van strafzaken sprake van een redelijke anonimiteit van de verdachte. Zelf zie ik nagenoeg nooit publiek bij behandeling van zaken, zodat men zich serieus kan afvragen of de behoefte aan inzicht überhaupt speelt. Zelfs áls dat het geval zou zijn dienen nog altijd de belangen van de verdachte en de slachtoffers te prevaleren boven die behoefte. Het niet mogen filmen van rechtszaken zou niet van deze tijd zijn. Zelfs áls dat zo zou zijn – en in de meeste landen worden rechtszaken nog altijd niet, zeker niet integraal gefilmd – is het zeer de vraag of ómdat het privé en publieke leven al ten slachtoffer is gevallen aan Youtube, dit ook maar moet gelden voor de rechterlijke macht. The public has the right to know is helemaal niet zaligmakend.
Met Marieke ben ik ook bang voor trial by media, natuurlijk hebben we in Nederland – gelukkig – geen juryrechtspraak, zodat de uitspraak op zichzelf weliswaar niet snel zal worden beïnvloed, maar wel geldt dat wanneer verdachten met hun hele hebben en houden op TV komen rechtzaken nadelig kunnen worden beïnvloed, maar is veel belangrijker dat een verdachte uiteraard niet hetzelfde is als dader. Wanneer geen sprake is van rechtsgeldig en/of overtuigend bewijs en de verdachte wordt vrijgesproken, moet de verdachte de mogelijkheid hebben om zonder (verdere) smet terug te keren in de samenleving. Dat wordt nagenoeg onmogelijk wanneer mans rechtzaak uitgebreid door “Henk en Bep” op de bank is gevolgd op TV. Want bij de gemiddelde burger speelt toch in de regel de hoofdgedachte waar rook is, is vuur.
Daarbij moet ook worden gedacht aan veiligheid van strafpleiters. hoe bezopen ook worden deze immers door politie en het grote publiek nogal eens vereenzelvigd met de verdachte en hetgeen wat deze gedaan zou hebben. Zo zijn gebroeders Anker zijn met de door bedreigd en wordt hen kwalijk genomen dat zij Robert M. bijstaan en zij zijn echt niet de enigen. Het gros van de strafzaken staat niet in de aandacht zodat niet alleen verdachten, maar ook advocaten kunnen genieten van een redelijke mate van anonimiteit. Als rechtzaken worden gefilmd is allesbehalve denkbeeldig dat zelfbenoemde “handhavers” de zaak wel eens recht zullen zetten door verbale of zelfs fysieke aanvallen op verdachten of de advocaten die ervoor hebben gezorgd dat die vuile crimineel vrijkwam.
Daarbij komt dat het Nederlandse strafrecht niet is ingericht op weergave. Anders dan andere landen kennen wij niet het onmiddellijkheidsbeginsel zodat dossiers vaak niet integraal aan bod komen, althans niet op een wijze die te vatten is voor leken (op camera).
Tot slot geldt dat mensen onder het oog van de camera anders handelen. Zo gaven de eerste rechters in de zaak Wilders toe dat zij de invloed van de mediahype en aanwezigheid van camera’s hebben onderschat. Natuurlijk zal dit gedeeltelijk een kwestie van gewenning zijn, maar niet helemaal. Ook in landen van het filmen van rechtzaken normaler is leert de praktijk dat rechters, Officieren van Justitie en advocaten zich anders gedragen wanneer zij worden gefilmd en niet zelden zwaardere straffen worden gevraagd en opgelegd.
Nu het strafprocesrecht, zoals de voorstanders van de camera in de rechtszaal zijn vergeten, of misschien überhaupt niet weten, niet primair is bedoeld voor ‘het pakken van boeven’ maar ter bescherming van enige strafbaar feit verdachte burger tegen de staat moet elke (potentiële) nadelige invloed op het precaire evenwicht tussen het belang va de waarheidsvinding en bestraffing van strafbare feiten en het recht op en eerlijk proces zoveel mogelijk worden voorkomen.
(reactie via Facebook-link)
Als iemand graag een bepaalde zitting wil meemaken dan komt diegene maar uit zijn luie stoel. In principe zijn de zittingen openbaar, een aantal argumenten om opnames van een zitting niet uit te zenden (bijv vanwege de privacy) is daarmee niet hard te maken. Al is er natuurlijk een groot verschil tussen de grote media van tevee en internet in vergelijking met het beschikbare aantal plaatsen op de publieke tribune. Het jeugdstrafrecht en de civiele jeugdzaken zijn niet openbaar. Ik vind het dan ook vreemd dat een strafzaak wel weer openbaar is als het slachtoffer een kind is. En als een slachtoffer van tevoren weet dat de zitting te volgen is via de publieke media dan zal diegene zich wel tienmaal bedenken of zij/hij wel aangifte wil doen van bijv een verkrachting of een aanranding. Dat wil je toch niet delen met zoveel andere mensen. Dat de publieke tribunes leeg zijn heeft waarschijnlijk ook te maken dat de rechtbankrol niet (moeilijk?) op het internet te vinden is.
Wel ben ik het met Rob eens dat camera’s niet bijdragen aan een evenwichtige beeldvorming m.b.t rechtspraak. ‘T is droge kost, op de details van schokkende misdrijven na en het publiek heeft verder geen dossierkennis. Daarnaast kan ik me voorstellen dat het veel verwarring geeft, de OvJ en de advocaat geven hun eigen voorstelling van zaken en daartussen ligt vaak een hele diepe kloof. De mogelijke overwegingen die de rechters maken worden niet “ondertitelt” tijdens de zitting, evenmin legt de OVJ aan het publiek uit hoe de juridische vertaling is van een strafbaar feit. Dan nog, al die zappers en surfers, die focussen alleen op de sensatiewaarde (verkrachting, moord, geweld). De groep die daar juist zijn voordeel mee kan opdoen zijn de criminelen. Diegene die zich er meer in verdiept zal dan ook wel naar de rechtbank willen komen. En voor amusement hebben we al de rijdende rechter.
God laat ons dromen van gevulde condomen laat het recht zegevieren en laat opmaat en novadic kentron en de tbs kliniek klingendendaal plezieren hierbij de hartellijke groeten en een zegening voor rechtzaal nummer 14 Pablo Escabar