In het laatste nummer van het tijdschrift Trema – het clubblad voor en door rechters – staan wederom doorwrochte artikelen over de kwaliteit van de rechtspraak.
Een van die verhalen gaat over risicomanagement.
In managerstaal.

Zelfreflectie is even noodzakelijk als het besef dat er fouten worden gemaakt.
Is helemaal niet erg.
Zodra het besefproces in de genen is gaan zitten, jawel, is doorgedrongen tot het DNA (van de rechters), komt alles goed.
Want dan, zo denk ik te begrijpen, ontstaat een omslag in de uitgangspunten: gemaakte fouten worden dan gewoon toegegeven.

Misschien moet u die laatste zes woorden nog een keertje lezen.

Ik heb in een artikel eens een verdachte laten huilen.
Toen ik het in de krant terug las, besefte ik dat ik iets had geschreven wat helemaal niet kan.
Antilliaanse verdachten huilen niet.

Ook Appie, een voormalig inwoner van Veendam, maakt fouten.
Fout was het toen hij verliefd werd op de verkeerde vrouw, nog fouter was dat hij het goed vond dat zij even naar haar moeder ging en het ging helemaal mis toen hij op een dag zijn fiets pakte om een gewapende overval te plegen.

Deze week zat hij met zijn dichtgeritste winterjas aan in de verdachtenbank.
De rechters: ‘U mag de jas wel uitdoen. Of hebt u het koud?’
Met deze opmerking gingen ook de rechters de fout in.
Ze hadden moeten zeggen: ‘U mag de jas wel aanhouden, want er is vandaag geen strafzaak, gaat u maar weer fijn naar huis.’

Zo ging het niet.
In plaats daarvan merken de rechters op dat Appie geen advocaat heeft die hem bijstaat.
Appie mompelt: ‘Och. Ik red me wel.’
De rechters: ‘Mooi. Dan moet u nu goed opletten en u bent niet verplicht antwoord te geven op vragen die aan u worden gesteld. Bent u Appie?’
Appie knikt.

Rechters moeten productie draaien, maar verdachten hebben recht op een eerlijk proces.
Daarom kan iedereen die fouten maakt zich laten bijstaan door een advocaat, ook als je geen geld hebt.
Is er om wat voor reden dan ook geen advocaat, dan ligt het op de weg van rechters de belangen van de verdachte extra goed in de gaten te houden.

Appie is 58 jaar en woont in Noord-Holland in een kleine benedenwoning op de hoek.
Daar zat hij vrijdagavond, het liep tegen achten, net aan tafel om wat te eten toen de deurbel ging.
Politie, twee man sterk.
Ze kwamen een dagvaarding in persoon uitreiken.
Appie begreep in ieder geval dat hij op maandag om half tien ’s ochtends in de rechtbank van Groningen moest verschijnen ter terechtzitting van de meervoudige strafkamer.

Appie wist dondersgoed waarom: 11 oktober 2010.

Hij had lang gehoopt dat hij gelukkig met haar zou worden, maar zij wilde er na een tijdje even alleen tussenuit.
Hij had daar mee ingestemd.
Ze ging en had – hij dacht misschien wel per ongeluk – de bankpas van de gezamenlijke rekening meegenomen.
Op die rekening werd zijn uitkering gestort.
Steeds wanneer hij iets moest betalen, de huur en zo, was het geld op.
Appie zegt dat je op de Filippijnen ook geld kunt opnemen met dat pasje.

De rechters vragen: ‘Maar waar leefde u dan van?’
Appie: ‘Och, ik had nog een beetje geld in de broek.’

Na negen maanden kwam de deurwaarder en moest Appie zijn huis uit.
Tegen de rechters: ‘Ik had wel eens een overval op de televisie gezien. Het was niet echt mijn idee, maar och, je doet eens wat.’

De fiets zette hij tegen de muur van het Shell-tankstation, hij deed zijn jas binnenste buiten aan en liep naar binnen met in de rechterhand een zwart speelgoedpistool.
Hij gaf aan de medewerker een blauwwitte plastic zak van Albert Heijn en eiste de dagopbrengst, die moest in de tas.
Met 146 euro en vijftig cent haastte hij zich naar buiten, keerde zijn jas weer om en sprong op de fiets.

Shit!
Lekke band.

Niet lang daarna werd hij door de gealarmeerde politie aangehouden.
Appie moest mee naar het bureau en daar vertelde hij het hele verhaal.
Dat het een wanhoopsdaad was geweest.
Na een paar dagen mocht hij naar huis.
Tegen de rechters: ‘Het was een dom idee.’

Van de Filippijnse mevrouw is hij inmiddels gescheiden.
Het Leger des Heils heeft zich over hem ontfermd.
Hij krijgt weekgeld, van de rest betalen zij zijn lasten en schulden.

De officier van justitie zegt dat wat er is gebeurd een enorm heftig feit is ‘waar ik normaal gesproken zo drie jaar celstraf voor eis’.
Ze zegt ook dat Appie het niet gemakkelijk heeft gehad en dat ze blij is dat hij nu hulp krijgt.
‘Ik zal daarom geen drie jaar eisen. Ik eis vijftien maanden gevangenisstraf, daarvan vijf maanden voorwaardelijk.’

De rechters: ‘Heeft u dat begrepen?’
Appie knikt.
Rechters: ‘Wilt u tot slot nog iets zeggen?’
Appie: ‘Och, ik denk dat ik het heb verdiend.’
Mooi zo, zeggen de rechters, dan zullen wij op 25 maart uitspraak doen.

Héél misschien, dus waarschijnlijk niet, zullen de rechters dan zeggen: ‘Mensen. Bij nader inzien hebben wij het niet goed gedaan. We hadden de strafzaak niet door moeten laten gaan. Wij hadden in het belang van de kwaliteit van de rechtspraak Appie naar huis moeten sturen om hem in de gelegenheid te stellen een advocaat in de arm te nemen. En de volgende keer zullen wij ook eens aan die officier van justitie vragen waarom iemand die in oktober 2010 een stommiteit begaat, pas in maart 2013 voor de rechtbank moet verschijnen.’

Rob Zijlstra

.
UPDATE – 25 maart 2013 – uitspraak
De rechtbank heeft gedaan wat anders de advocaat had gedaan: zeer kritisch kijken naar de beweringen van het Openbaar Ministerie. Met de officier van justitie is de rechtbank van mening dat Appie zich schuldig heeft gemaakt aan de overval. Dat kon bijna ook niet anders. Maar om Appie nu naar de gevangenis te sturen? Nee, dat is een brug te ver, vindt de rechtbank. Hij is veroordeeld tot een taakstraf van 240 uur, uit te voeren binnen een jaar. En daarnaast krijgt hij een hele stevige waarschuwing: nog een keer zo’n geintje en Appie moet een jaar de cel in. Die tijd is hem nu voorwaardelijk opgelegd. De reclassering moet toezicht op hem houden.