Mijn collega Mick van Wely schreef een boek over de levenslange gevangenisstraf in Nederland.

Ik moest het even opzoeken, maar het was een dag om nooit te vergeten.
Het was op 21 oktober 2004, even na een uur in de middag, zittingszaal 14.
Marthin S. komt de rechtszaal binnen, schuifelend en met het hoofd gebogen.
Wanneer hij zijn grote en 37 jaar oude lichaam in de stoel die wij voor de idee de verdachtenbank noemen, laat zakken, kijkt hij even ongemakkelijk de zaal in.
Naast hem zit zijn advocaat, Cees Eenhoorn, immer de rust zelve.
Als Marthin S. eenmaal zit, trilt heel dat lichaam.
In de zaal, waar daglicht niet bestaat, is de spanning om te snijden, alsof wij zo getuige zullen zijn van een onthoofding.
En of we dat nou willen of niet.

Marthin S. heeft in een bui van waanzin zijn partner en zijn schoonmoeder vermoord.
Zijn schoonvader stak hij ook, maar die overleefde dit ongekende familiedrama.
Op de vlucht probeerde S. zijn kind te verdrinken en misschien ook wel zichzelf.
Dat mislukte, het water van het Eemskanaal was daarvoor veel te koud.

Levenslang, luidde twee weken eerder de strafeis.
Nu zal de rechtbank het oordeel vellen.
En?
Geen levenslang, maar achttien jaar en tbs met dwangverpleging.
Marthin S. barst in huilen uit.
Daarna wordt hij afgevoerd en stroomt de rechtszaal leeg.

Om vrijwel direct weer vol te stromen met mensen die de strafzaak volgen tegen Gerke M.
Die strafzaak was even onderbroken om uitspraak in de zaak van S. te doen.

Gerke M. heeft een drugshandelaar doodgeschoten en toen het lichaam verbrand in een zelfgemaakte oven op een boerderij.
Zakelijk geschil, zegt de officier van justitie, met een verkeerd gekozen oplossing.
Gerke M. beroept zich op het zwijgrecht.
De strafeis: levenslang, de doodstraf op termijn.

Twee kwesties van levenslang in verschillende strafzaken, maar binnen een paar uur in een en dezelfde ruimte, op 21 oktober 2004 – zoiets kwam nooit eerder voor.
Miljoenen mensen zullen hierover hun schouders ophalen en ‘nou en’ zeggen.
Of ‘boeiend’.
Voor rechtbankverslaggevers is het memorabel.

Gerke M., dan 43 jaar jong, wordt twee weken later veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf, toen nog de zwaarste tijdelijke vrijheidsstraf die kon worden opgelegd.
Hij was het daar zwijgend niet mee eens, ging in hoger beroep, bleef zwijgen en werd door het hof Leeuwarden (in de bunker in Amsterdam-Osdorp) veroordeeld tot levenslang.
Het Pieter Baancentrum produceerde na een observatie van zeven weken één velletje A-vier met de conclusie: over deze man valt niets te rapporteren, behalve dat hij gevoel heeft voor humor.

Het is een van de meest bizarre strafzaken in de Nederlandse misdaadgeschiedenis.

In diezelfde bunker in Amsterdam-Osdorp hoorde ik een levenslange gevangenisstraf uitspreken tegen Daniel S., de Engelsman die Gerard Meesters, voormalig onderwijzer te Groningen, doodschoot.
Hij deed dat in opdracht van een man die – hoe gek dat ook is – nog altijd op vrije voeten rondloopt.
Het recht in deze zaak loopt nog altijd krom.

De derde levenslange gevangenisstraf die ik hoorde uitspreken was in het statige paleis van justitie aan het Zaailand in Leeuwarden.
De beklaagde was vrouwen- en prostitutiemoordenaar Willem van E. uit Harkstede.

Ik heb video-opnames gezien van politieverhoren van Willem van E., door twee rechercheurs van wie er eentje ook Willem heette.
Willem, zegt Willem tegen Willem, ‘vertel mij nou eens: waarom heb ik het gedaan?’
Even later zegt Willem tegen Willem dat hij zich realiseert dat hij levenslang zal krijgen.
Maar dat hij hoopt van niet.
Want, zegt hij – indringend – tegen zijn naamgenoot: ‘Ik hoop dat ik nog eenmaal in mijn leven een kopje koffie kan drinken op de Grote Markt in Groningen.’

Het zal nooit gebeuren.
Levenslang is levenslang.

Ik interviewde later de rechter die Willem van E. definitief van zijn vrije leven beroofde.
Zij vertelde dat ze nadat ze het vonnis in de volle rechtszaal had uitgesproken, had moeten huilen in de raadkamer.
En ze vertelde hoe ze de avond voorafgaand aan de uitspraak voor de spiegel had gezeten om het uitspreken te oefenen.
Omdat, zei ze, een vonnis tot levenslang zonder haperingen, nee zonder enige twijfel, dient te worden uitgesproken.

Wat een goede rechter.

Ik zag wel een beeld voor mij; een rechter in een wat slonzige pyjama, zittend op haar slaapkamer, blote voeten, voor de spiegel, een lampje aan, kijkend naar zichzelf met 48 velletjes papier vol tekst in haar handen, met op het laatste velletje het woord ‘levenslang’.
En terwijl de rechter in de spiegel keek, lag de vrouwenmoordenaar te woelen in zijn cel en stilletje te hopen op een uitweg, op die ene kleine kans van nog eenmaal een kopje koffie in cafe Der Witz, Grote Markt.

Dus: mijn collega Mick van Wely schreef een boek over de levenslange gevangenisstraf in Nederland.
Daar is hij drie jaar mee bezig geweest.
Hij zei over het waarom: ‘Wat mij fascineert aan levenslang als straf is het definitieve, het onomkeerbare.’
Die fascinatie heeft een prachtig boek opgeleverd, geschreven met niet alleen verstand van zaken, maar ook met een enorme dosis nieuwsgierigheid.

Laat 15 miljoen mensen hun schouders over dit boek ophalen en ‘nou en’ zeggen.
Dan blijven er nog een miljoen mensen over.
Tegen hen zou ik dan zeggen: kopen dit boek, vervolgens lezen en dan weet je de rest van je leven meer.
Bijvoorbeeld  wat het betekent en hoe het voelt als de horizon ver achter je ligt.

Rob Zijlstra

Mick van Wely
Levenslang!
de straf en de daders
uitgeverij Just Publishers

••• mick van wely