Ik schrijf het voorbeeld wel vaker op.
Wanneer de politie tien jongeren oppakt, kan de volgende dag in de krant staan dat de politie tientallen inbraken heeft opgelost.
Wij van de krant zouden dat niet zo moeten opschrijven, want het is helemaal niet waar.
Wat wel waar kan zijn is dat de politie jongeren oppakt die worden verdacht van een serie inbraken.

Bij goed politiewerk worden daar voldoende wettige bewijzen bijgeleverd opdat rechters in overtuiging kunnen oordelen dat die rotzakken het inderdaad hebben gedaan.

Ieder zijn rol; het is wezenlijk in een rechtsstaat waar de macht is verdeeld.
Dat is ook niet bedacht om boeven te beschermen, zoals hier en daar wordt geroeptoeterd.
Het is bedoeld om de burger te beschermen tegen willekeur van een machtige overheid.

In de rechtszaal is het onderscheid tussen verdachte en dader wezenlijk.
De verdachte is zoals hij daar zit onschuldig.
Dat weet iedereen.
Er bestaan wel ernstige verdenkingen tegen hem, want anders mag hij niet eens verdachte wezen.
Nadat rechters na wikken en wegen besluiten dat de verdachte schuldig is, komt de dader in beeld.
Is hij vervolgens ook nog een strafbare verdachte – toerekeningsvatbaar, geen zelfverdediging – dan verandert zijn status in die van een echte dader.

We worstelen met het onderscheid.
En steeds meer, meer naarmate het slachtoffer een voornamere rol krijgt binnen het strafproces.

Vrijdagmiddag werd dat op bijzondere wijze geïllustreerd met een voorval in zittingszaal B van het gerechtshof in Leeuwarden.

In de verdachtenbank – bij het hof is dat een ouderwetse stoel – zit Javier S.
De rechtbank in Groningen heeft hem het stempel van dader gegeven.
Volgens de rechters in Groningen heeft Javier S. op 4 februari 2012 in cafe ’t Kleine Kroegje de 35-jarige Ertas Cakici doodgeschoten.
Voorbedacht en dus moord.
Hij is veroordeeld tot 15 jaar celstraf.

Maar Javier S. zegt dat hij onschuldig is en tekende hoger beroep aan.
Dat maakt dat hij op dit moment weer verdachte is.

Nadat het hof de feiten heeft besproken – waarbij Javier zich beroept op het zwijgrecht – worden de zus en de partner van Ertas Cakici in de gelegenheid gesteld de rechters (raadsheren) toe te spreken als nabestaanden.
Zij mogen een slachtofferverklaring voorlezen.
Dat kan sinds 2005.
Zij mogen aan de rechters vertellen wat de misdaad met hen heeft gedaan.
Hoe verdrietig ze zijn.

De wet biedt die mogelijkheid en als het aan Opstelten & Teeven ligt wordt die wet op dit punt nog verruimd.

Maar strafrechtadvocaat Jan Boone maakt bezwaar.
Hij zegt tegen het hof dat Javier de verklaringen van de nabestaanden niet wil aanhoren.
Die verklaringen zijn immers bedoeld voor de dader.
En Javier is vooralsnog een onschuldige verdachte.
Geen dader.

Boone wil dat zijn client de rechtszaal mag verlaten zodra de nabestaanden het woord krijgen.
Het hof stemt daar zonder discussie mee in.

Javier wordt afgevoerd en de zus en de partner doen hun verhalen.
Die gaan door merg en been.
Hun verdriet, de woede en de machteloosheid, is onmetelijk.
Op indringende wijze weten ze dat te verwoorden.
Er wordt intens gehuild.
Ik ga hun woorden hier niet herhalen, want daarmee zou ik hen tekort doen.
Denk maar aan erg veel verdriet waarin troost zich geen raad weet.

Zodra zus en partner zijn uitgesproken en brokken in de keel zijn weggeslikt, wordt Javier opgehaald en moet hij weer plaatsnemen op de stoel tegenover zijn rechters.

Nooit eerder had ik dit meegemaakt.
Ik twitterde het voorval vanuit de zittingszaal de wereld in.
Andere rechtbankverslaggevers reageerden: nee wij ook niet.

Zoiets kan niet, vond een medewerkster van Slachtofferhulp.
Een slachtofferverklaring is een confrontatie tussen de verdachte dader en het slachtoffer.
Die kan daar dus niet voor weglopen.
Wel waar, reageerden advocaten, een verdachte heeft immers geen aanwezigheidsplicht.

Hoe dan ook: het schuurt.

Rob Zijlstra

• de slachtofferverklaring