‘U gaat straks met pensioen,
ik ga naar de long stay.’

Anton en Frans zijn twee verdachten die afgelopen week kort na elkaar terecht moesten staan in zittingszaal 14.
Ze lijken wel dag en nacht, die twee, in niets op elkaar.
Toch zijn er overeenkomsten.
Zo zijn beide mannen in hun leven nog nooit echt vrij geweest.
Anton is 24 jaar, Frans 55, maar beiden zijn geboren in Den Haag.
Daar kunnen ze niks aan doen.

Anton heeft geprobeerd een medewerker van de Van Mesdagkliniek dood te steken met een zelfgemaakt wapen van een hengsel van een afvalemmer en tape.
Hij zegt dat hij in zijn leven achter gesloten deuren al menig zelfgemaakte steekwapens heeft gehad.

Toen Anton twee jaar oud was, werd hij door instanties uit huis gehaald.
Na een reeks instellingen belandde hij twee jaar geleden in de tbs.
Iets met brandstichting.
Negen jaar geleden, toen hij 15 jaar was, is hij een keer een maand vrij geweest.
Dat ging niet goed.
Anton, nors: ’Niemand heeft ooit een reet voor me gedaan.’

De rechters hebben het een en ander is zijn dossier gelezen en vragen bij aanvang monter: ‘Hoe gaat het nou met u?’
Anton is niet van plan er een gezellige middag van te maken.
Zegt: ‘Ik zit 23 uur per dag op kamer, met de handboeien om. Ik mag een uur per dag luchten. Het gaat dus prima.’

De advocaat zegt dat zij Anton al kende toen hij nog een klein jongetje was.
Nu is hij een grote kerel met tbs, zitten er in de rechtszaal vier politiemannen om hem heen en is heel de wereld zijn vijand.
Zij is een van de weinige mensen op aarde die door Anton wordt vertrouwd.

Over de medewerkers van de kliniek, misschien wel zijn grootste vijanden, zegt Anton: ‘Die bewaarders, dat zijn nette huisvaders die aan kickboksen doen, oud-militairen die in rijtjeshuizen wonen. Sukkels zijn het. Zet je ze op hun plek, dan gaan ze janken. Ze willen zo graag in een kliniek werken. Roep je een keertje ‘boe’, doen ze direct aangifte.’

Anton schetst de omstandigheden. ‘Zo’n bewaarder heeft een grote bek. Dan moet je op een gegeven moment ook de consequentie pakken van je eigen gedrag. Toch? Ik word elke dag gekleineerd, gepest. Nou dan gaat het een keertje fout. Ieder mens heeft een grens.’

Iedereen moet weten dat hij, Anton, niet luistert naar gasten die een boekje hebben gelezen en dan weten hoe het zit.
Hij mooi niet.
Tegen de rechters: ‘U gaat straks met pensioen, ik ga naar de long stay.’
De rechters proberen het wel.
Ze zeggen: ‘Maar u moet wat, u moet wat als u nog iets van uw leven wilt maken.’
Anton: ‘Moet, moet, moet. U moet eerst maar eens naar uw eigen achterlijke systeem kijken.’

Anton zegt dat hij niet heeft gestoken.
Er was een worsteling en toen viel het wapen op de grond.
Dus wat?
In het dossier staat dat het wapen geschikt was om te doden.
Lijkt hem logisch.
Het is toch een steekwapen?
De pest is dat bewakers (‘die ons in elkaar slaan wanneer we geboeid zijn’) altijd de waarheid spreken.
Net als politiemensen, die worden ook altijd geloofd.
Tegen de rechters: ‘Want zo is jullie systeem ingericht. Zo denken jullie.’
De rechters mogen best weten: ‘Had ik hem echt willen pakken, dan was hij de lul geweest.’

Na twee uren lijkt Anton moe van al die vragen en dat boos gepraat.
Zucht: ’Ik zit al 22 jaar in de behandelsystemen. Met weinig effect. Ik maak continu fouten. Wat zegt dat dan?’

Het incident met het zelfgemaakte wapen leidde tot een overplaatsing, van de Van Mesdag naar De Kijvelanden, Poortugaal.
Ook daar waren incidenten.
Hij zou er een beveiliger hebben bedreigd.
Anton: ‘Heb ik Jan bedreigd? Nee. Er werkt helemaal geen Jan op de afdeling. Oh, wacht. Jan. Die werkt wel bij ons. Dat is een klootzak.’

De officier van justitie eist wat de advocaat juist niet wil: een nieuwe tbs met dwangverpleging.
De advocaat zegt tegen de rechters: ‘Een nieuwe tbs betekent voor Anton levenslang. Doe dat niet, maar geef hem perspectief.’

Dan Frans.
Frans leefde 55 jaar met zijn vader, een dominante man.
Frans deed alles wat zijn vader zei.
Hij was van zijn vader.
Naar school is hij nooit geweest.
Mocht niet.
Daarom kan hij nu niet lezen.
Hij kent ook nauwelijks andere mensen.

Zijn vader was ziek geworden en vier jaren lang had Frans hem dag en nacht verzorgd.
Vooral het laatste jaar was zwaar geweest, aan slapen kwam hij amper toe.
Ging het belletje, dan moest hij komen.
In november vorig jaar kwam vader op 95-jarige leeftijd te overlijden.
Frans: ‘Vader wilde al eerder dood, maar de huisarts wilde niet helpen. Die had geen tijd. Of hij zei, ik kom wel, maar dan kwam hij niet.’

De rechters: ‘Er is vastgesteld dat uw vader is overleden voor de brand. Kunt u zich dat herinneren?’
Frans: ‘Kennelijk. Vader was steeds witter geworden en toen ik een glaasje water ging halen in de keuken en terugkwam, was vader helemaal wit. Ik ben toen flauwgevallen en daarna heb ik heel lang gehuild. Ik probeerde hem wakker te maken, maar het ging niet.’

Rechters: ‘En toen?’
Frans: ‘Vader wilde dat ik ook over zou gaan. Hij had gezegd, wat moet je alleen? Je hebt alleen maar je nachtmerries.’
Rechters: ‘Toen heeft u overal thinner gesprenkeld en dat met een lucifer aangestoken. En u had uzelf met een mes verwond.’
Frans: ‘Pa vroeg dat. Ik vond het heel moeilijk wat vader vroeg. Maar ik had verder niks. Ik wilde ook wel dood.’
Rechters: ‘U heeft ook de schuur in brand gestoken. U wilde niet dat inbrekers het gereedschap zouden stelen. Klopt dat?
Frans: ‘Het zal. De politie schrijft niet zomaar iets op.’
De rechters knikken, daar gaan ze ook niet van uit.

Buren zagen ’s nachts vuur flikkeren en sloegen alarm.
Agenten haalden de door messteken gewonde Frans uit de woning en vonden ook de overleden vader.
Even was het een raadsel.
In de rechtszaal heet het een wanhoopsdaad.
De officier van justitie stelt voor Frans een jaar op te laten nemen in een psychiatrische inrichting en hem daarna onder begeleiding ergens te laten wonen.
De rechters doen, anders dan gebruikelijk, direct uitspraak.
Wat perspectief voor Frans, dat vinden ze een goed idee.

Rob Zijlstra

uitspraak Anton volgt