Plannen voor de toekomst?
Dertig worden en dan dood.

Het stond in de krant. De Nederlandse politie ziet de meeste misdaad niet. De officiële criminaliteitscijfers die er zijn, zijn niet correct. In het echt is er veel meer. Dagblad Trouw schreef er begin dit jaar over. De krant citeerde uit een rapport dat in vertrouwen was opgesteld door het Openbaar Ministerie en nota bene de politie zelf.

De reden dat de bestrijders van de criminaliteit van alles ontgaat is het gebrek aan capaciteit. Ze zijn met z’n te weinigen. Een gevolg: veel aangiftes (57 procent) van burgers sneuvelen. Geen tijd voor. Een ander gevolg: er dreigt een onoverbrugbare achterstand van de politie op de plegers van de criminaliteit. Onoverbrugbaar betekent dat het nooit meer goed komt.

Deze week was het op de tv. Wijkagenten – van wie er een heleboel zijn – kunnen wat ze horen, zien en vermoeden bij lange na niet kwijt bij de rechercheurs waar er al jaren achtereen te weinig van zijn.

Ondanks dit onheil rapporteerde het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS) recent en doodleuk dat de criminaliteit afneemt en dat wij ons veiliger zijn gaan voelen. Niet voor even, maar het is een trend die jaren geleden al is ingezet. De bewoner van Drenthe voelt zich veiliger in Drenthe dan de Groninger in Groningen waar de veiligheidsbeleving gemiddeld is. Hoe een Drent zich in Groningen voelt en andersom is niet onderzocht. Nog niet.

In de papieren wereld van de misdaad verschijnt een rapport per dagdeel. Een van de laatste spinsels was een geschrift van en over de Nationale Politie. Die heeft iets bijzonders: het criminaliteitsanticipatiesysteem (blijft u rustig zitten). Het is bedacht en zo succesvol dat het nu in heel Nederland wordt ingevoerd. We zijn de eersten van de wereld.

Het criminaliteitsanticipatiesysteem voorspelt de misdaad. Het werkt tamelijk simpel. Je stopt er heel veel informatie in (‘big data’), onder meer heel veel van het Centraal Bureau van de Statistiek, dan druk je op enter en het systeem vertelt waar in stad en streek de komende vier uren de criminaliteit zal geschieden. De politie kan er dan alvast naartoe rijden om de aanstaande verdachten op te wachten en in de kladden te grijpen.

Ik weet het niet. Kijkend naar de verdachten die wekelijks de rechtszaal van Groningen in en uit schuifelen, dan kan ik niet goed voorstellen dat er een systeem kan functioneren dat vat krijgt op de dagelijkse grilligheid van de criminaliteit.

Was bijvoorbeeld Johan uit Hoogezand te voorspellen? Drie jaar geleden pleegde hij vanuit het niets een straatroof. Hij was toen 20 jaar jong. Aan de rechters van zittingszaal 14 vertelde hij over zijn plannen voor de toekomst. Crimineel worden, 30 jaar oud en dan sterven. Dat leek hem mooi. Vorig jaar stormde hij de woning van zijn moeder binnen om in opdracht van God – die was in zijn hoofd gaan zitten – een huisgenoot van het leven te beroven. Het ging net goed. De rechters besloten afgelopen week dat Johan nu eerst naar een psychiatrische inrichting moet. Als hij klaar is heeft hij nog vijf jaren te gaan.

En hoe voorspelbaar kan Anneke uit Leek zijn geweest? Zij stak op een droeve zondagavond om 21.56 uur in haar woning een stukje papier in brand, stopte in de keuken een pizza in de oude gasoven en toen ze weer in de woonkamer kwam stonden de lamellen in de fik. Een buurman buiten zag het en wist met hulp van een brandblusser heul veel erger te voorkomen. Anneke snikte tegen de rechters dat het kwam omdat haar lievelingsoom was overleden, omdat ze in scheiding lag, haar dochter was bij hem en omdat ze zich zo ontzettend eenzaam voelde in haar woning.

Kunnen computers wanhoopsdaden zien aankomen? In een woning op zondagavond in Leek?

Jaap doet aan tijdverdrijf. Meestal doet hij dat thuis met de deur op slot zodat niemand ziet wat hem drijft. Hij verzamelt plaatjes. Pornoplaatjes. Al zo lang er computers voor consumenten bestaan. Hij had er afgerond 228.000 in zijn bezit.

Zijn eigen computer puilde zeg maar uit, maar het domme apparaat gaf geen kik. De systemen in de Verenigde Staten daarentegen wel. Op een dag in 2014 ging ergens aan de overkant een rood lampje branden. In The Netherlands is iemand verdachte foto’s aan het up- en downloaden. Wij kregen een seintje. In april 2015 was een rechercheur gevonden met wat tijd over. Hij beoordeelde de foto’s als harde kinderporno. Vier maanden later, in augustus 2015, volgde een huiszoeking bij Jaap. Nog meer ranzigheid. Afgelopen maandag, op 15 mei 2017 om half elf in de ochtend, zat Jaap dan eindelijk in de verdachtenbank tegenover drie rechters. Ook op de rechtbank heerst de capaciteitsziekte.

Het was niet de eerste keer. In 2006 was aan Jaap een taakstraf van 240 uur opgelegd. Met als extra waarschuwing een voorwaardelijke gevangenisstraf van een half jaar. En nu zat hij er verdorie weer.
Rechter: ‘Dat begrijp ik niet.’
Jaap: ‘Ik vind het zelf ook knap lastig.’

Jaap vertelt dat hij in een moeilijke periode van zijn leven zat, zijn ex-schoonvader die als een vader voor hem was, was overleden. Na de scheiding was hij weer bij zijn moeder gaan wonen. Rechters: ‘Gaf dat rust?’ Jaap: ‘Nee. Het was nog erger dan in de gevangenis.’

Rechters: ‘Maar waarom kinderporno?’
Jaap, schouderophalend: ‘Ik wilde iets beleven in mijn hoofd.’

Hij deed het via Tumblr, een site met 348 miljoen blogs waar je zo ongeveer alles op kunt vinden. Wat leuk is, kun je rebloggen, iets wat Jaap met graagte deed. Zelf had hij een paar honderd volgers. Om makkelijker contact te krijgen, loog Jaap (48) dat hij 17 jaar was.

Jaap had gehoopt op een geldboete, want met zijn werk kan hij wel wat betalen. De officier van justitie zegt: ‘Nee. Wij doen niet aan geldboetes. U moet zich realiseren dat achter ieder plaatje een kind schuilgaat dat gruwelijkheden heeft moeten ondergaan.’ Jaap beaamt dat, dat weet hij ook wel. Daarom is hij nu aan het afbouwen. Kinderporno doet hij sowieso niet meer.

De officier van justitie: ‘Wat betekent het als u een gevangenisstraf krijgt?’
Jaap schrikt, zucht en zegt: ‘Dan stort mijn wereld in.’
De officier van justitie knikt. ‘Ik eis zeven maanden celstraf waarvan vier voorwaardelijk. U moet het voelen.’

Hoe in hemelsnaam is een man als Jaap te voorspellen?

Rob Zijlstra

update – 20 mei 2017 (en 17 minuten na publicatie van dit blog)
Er is weer een rapport bijgekomen dat beschrijft waarom het rustig zal worden in de zalen van het strafrecht en in de gevangenissen: jaarlijkse raming wodc