Toenmalig minister van justitie Winnie Sorgdrager heeft in 1996 een steen onthuld, als symbolische start van de bouw van het gerechtsgebouw van Groningen. Die steen bestaat nog steeds, maar is weggemoffeld achter het scanapparaat in de entree van het gebouw. Belangrijker is dat twee jaar na de justitiële onthulling zittingszaal 14 in gebruik is genomen. Dat is rond deze tijd twintig jaar geleden.

Twintig jaar was toen ook de maximaal tijdelijke straf die je kon krijgen voor moord.

In de voorbije twintig jaar hebben tientallen moordenaars zich moeten verantwoorden in de grote zaal van het strafrecht, op de eerste verdieping, achterste deur en dan rechts het trapje af. Moordenaar is een naar woord en tientallen daarvan klinkt akelig veel, maar het zijn er maar een paar per jaar. Veel van deze mannen en een enkele vrouw, misschien wel de helft, hebben hun straf uitgezeten. Ze wonen weer bij u in de buurt.

Janderk (34) uit Hoogezand moet nog tot moordenaar worden veroordeeld. Janderk heeft Dennis uit Musselkanaal doodgeschoten. Hij heeft dat alvast bekend, maar formeel is hij nog verdachte van moord dan wel doodslag. Het gebeurde nadat Dennis probeerde hem te beroven van een halve kilo cocaïne en van negentien valse biljetten van vijfhonderd euro. De officier van justitie wil dat de rechters Janderk twaalf jaar opsluiten. De advocaat vindt dat Janderk geen straf hoeft te krijgen. De rechters beslissen de komende week.

Maar meer nog dan moordenaars hebben in de voorbije twintig jaar honderden mannen en vrouwen in de verdachtenbank van zittingszaal 14 gezeten die net geen moordenaar waren. Soms op het nippertje niet. Zij maakten zich schuldig aan een poging tot moord dan wel een poging tot doodslag. Dan probeer je het, maar is het niet gelukt.

Veel mannen en vrouwen uit deze categorie hebben het niet aan zichzelf te danken dat ze niet dat nare woord op hun voorhoofd gestempeld hebben gekregen. Een flink deel van hen werd net geen moordenaar omdat er kundige artsen in het ziekenhuis waren die ook wisten wat ze moesten doen. Soms was er sprake van al het geluk van heel de wereld op het juiste moment bijeen. Een centimeter lager, dieper en het slachtoffer had nabestaanden.

Onze buurten in de dorpen en steden zijn vergeven van de net-niet-moordenaars.

Jochem uit Assen is er zo eentje, al zou je dat niet zeggen als je naar hem kijkt. Dat hebben moordenaars en net-niet moordenaars gemeen: je ziet het niet.

Jochem is 20 jaar, hij is gek op roeien en hij studeert voor iets. In oktober vorig jaar dronk hij zich op de studentenroeivereniging, net toegetreden, helemaal klem met bier. Toen het feest voorbij was en Jochem het gedruis met zijn beste vriend verliet, gebeurde er iets bizars.

Jochem nam bij het zoeken naar de fietsen een aanloopje, haalde uit en sloeg zijn beste vriend met een mokerslag tegen de vlakte. Vervolgens ging hij huilen en brachten zijn nieuwe clubgenoten hem ladderzat naar huis. De volgende ochtend hoorde hij dat zijn beste vriend die nacht een vier uur durende operatie had moeten ondergaan.

De beste vriend leeft nog, de gevolgen van het letsel (schedelbasisfractuur) zijn mogelijk blijvend, de vriendschap is definitief voorbij. Bizar is niet alleen wat er uit het niets ineens gebeurde, maar ook dat niemand weet waarom. Jochem stond niet bekend als een gewelddadig persoon. Tegen de rechters zegt hij dat er geen woorden zijn die kunnen uitdrukken hoeveel spijt hij heeft.

Jochem zal moeten zitten en betalen. De rechters vroegen naar zijn toekomst, hoe hij die ziet? Hij zei te hopen dat hij kan blijven roeien, bij voorkeur op wedstrijdniveau. ‘Want dan mag je niet drinken.’

Over dat laatste moest ik nadenken.

Ook Azim is er eentje, zij het dat hij net als Janderk nog moet worden berecht. Azim is 21 jaar en verblijft momenteel in de penitentiaire inrichting in Leeuwarden in afwachting van het strafproces in september. Dan is hij aan de beurt.

Toen Azim 20 jaar was, was hij op stap met vrienden. Het is nog steeds oktober vorig jaar. Terwijl Jochem zich vol liet lopen met bier, schoot Azim op de Korreweg in Groningen uit het niets met een vuurwapen op een passerende fietser. Zomaar en ineens. Vier kogels raakten de fietsende jongeman die net als Azim nog van alles in het leven moet ontdekken en meemaken. Dat moet nu vanuit een rolstoel.

Waar Janderk nog zei dat hij spijt heeft van het verschrikkelijke wat hij heeft gedaan – ‘het had natuurlijk niet zo gemoeten’ – en Jochem er geen woorden voor kan vinden, daar zwijgt de man die wij in de krant de Korrewegschutter noemen.

Donderdag kwam Azim voor het eerst de rechtszaal binnen lopen, niet in zaal 14, maar in 11. Zaal 14 is nauwelijks toegankelijk voor rolstoelen. Vandaar. Azim lijkt in niets (meer) op de foto die de politie vorig jaar van hem verspreidde. Ik zie een jongeman met een kinderhoofd nog. Hij draagt een zwarte hoodie met achterop de afbeelding van een doodshoofd, afgezet met glittertjes. Het zwarte shirt is van het belachelijk dure kledingmerk Philipp Plein.

Azim heeft tot nu toe gezwegen over wat er volgens hem is gebeurd op de Korreweg. De rechters vragen of hij blijft zwijgen, of hij dat ook straks in september zal doen, tijdens de rechtszaak? Azim mompelt dat hij zich met betrekking tot die vraag op zijn zwijgrecht beroept.

Zijn advocaat Guy Weski zegt dat de stelling van de verdediging is dat van voorbedachten rade geen sprake is. Dat het schieten op de fietser daarmee dus geen poging tot moord kan wezen. Zoiets kan schelen in de eventuele straf

Ik hoor de moeder van de toevallig passerende fietser. Ze mag niks zeggen, ze roept nadat de advocaat zijn stelling heeft gedeponeerd: ’Protest’. Ik zag hoe de moeder van eens de beste vriend van Jochem zichzelf verbeten probeerde rustig te houden. Ik hoorde de moeder van de doodgeschoten Dennis zeggen hoezeer ze Janderk voor altijd zal haten. Achter mij zit de verdrietige moeder van Azim.

Ik vraag me af wat al die moeders tegen elkaar zouden zeggen als ze samen zouden zijn? Maar wat ik me vooral afvraag is waarom Azim, nog los van die glittertjes, een shirt aantrekt met daarop een groot en lelijk doodshoofd?

Wat voor iemand ben je dan?

Rob Zijlstra