Het rukt op. Vanuit het zuiden van het land komen ze langzaam maar zeker deze kant op. Niet via de A28, maar langs slinkse sluikse wegen. Burgemeesters signaleren en roepen het en de hoogste baas van de politie in Noord-Nederland – wie kent hem niet – weet het ook. Hij maakte er een jaar geleden al gewag van: de drugscriminelen uit het zuiden komen met alles erop en eraan.

De noordwaartse opruk is eenvoudig te duiden. In het zuiden zijn ze helemaal klaar – bij wijze van spreken dan – met drugscriminaliteit. Dat doet en ondermijnt maar. De harde aanpak daar maakt dat de drugsondernemer uitwijkt naar hier, het allesverklarende waterbedeffect. Het laatste wat een crimineel wil is hete grond onder de voeten. Hij wil rust. En ruimte. Hij wil Drenthe, Groningen.

De politiebaas van Noord-Nederland zei vorig jaar tegen de krant: ‘Wij hoorden in het zuiden dat de kansen in het noorden worden gepakt.’ En ook: ‘Er zijn hier gebieden genoeg waar ambities worden geboren als je zegt dat er wat te verdienen valt.’ De hoogste baas praat cryptisch, maar hij zegt wel iets.

De ambities hebben vooral te maken met chemische drugs en de daarbij horende drugslaboratoria – kleine stinkende chemische fabriekjes – waar speed- en xtc-pillen worden gedraaid.

Als rechtbankverslaggever weet ik (inmiddels) dat tussen de werkelijkheid van het kwade buiten en die van geordende rechtszaal een wereld van verschil bestaat. Anders gezegd: misdaden in de zalen van het strafrecht vormen geen afspiegeling van de criminaliteit die buiten geschied. Nog anders: ik zie zelden grote drugscriminelen in de rechtszaal.

Het was dan ook even schrikken toen plots drie mannen van elders in de rechtbank van Groningen terecht moesten staan omdat ze betrokken zouden zijn bij de productie van chemische drugs, in een oude aardappelschuur bij een woonboerderij in 1e Exloërmond. Het zouden zelfs leden zijn van een criminele organisatie. Weliswaar geen echte zuiderlingen, maar wie uit de contreien van Den Haag en Delft naar hier komt, komt ook van ver.

In een onderzoek door mannen van de politieacademie (2017) staat dat Nederland in de wereld een topland is als het gaat om de productie van chemische drugs; van amfetamine en xtc. Wie alles verkoopt wat hier per jaar wordt geproduceerd, heeft bijna twintig miljard euro. Dat is een omzet die alle winkels van Albert Heijn in Nederland bij elkaar niet halen. Alleen met gas uit Groningen wordt meer verdiend (en vernield).

Toen de drie mannen zittingszaal 14 binnenkwamen, dacht ik van tja, iemand moet het doen, iemand moet het maken. Dus waarom dan ook niet bij Exloërmond?

In oktober vorig jaar werden ze gearresteerd. De misdaad was anoniem gemeld. De eerste meldingen maakten geen indruk. Pas toen de melder (steeds dezelfde) ten einde raad vertelde dat er ook explosiegevaar bestond, melding negen, ging de politie voor de zekerheid toch maar even kijken.

Een groots onderzoek kwam daar niet van. Geen recherche naar de organisatie, naar geldstromen, naar de ondermijnende financiers. Het werd een ‘korte klap’. Een inval met een hoop agenten, pats, boem, pers informeren, klaar.

De eerste verdachte heet Andy, een man van 51 jaar die het gedoe met schuldeisers zat was en voor de rust Den Haag verruilde voor een woonboerderij in Exloërmond. Hij wilde er iets gaan doen met grote honden. Hij liet een hek om de boerderij bouwen en camera’s plaatsen. Handig voor als hij er een keer niet was, dan kon hij de beesten digitaal in de gaten houden.

Met chemische drugs heeft hij – zegt hij – niets te maken.

De tweede verdachte is Maarten, een man van 31 jaar, ook uit Den Haag. Hij wordt De Bolle genoemd. Over hem is verder bekend dat hij graag in te dure auto’s rijdt, dat hij niets wil zeggen, dat hij de komende week voor de tweede keer vader hoopt te worden en dat hij daarom de gevangenis wil verlaten omdat zijn vrouw hem nu zo nodig heeft.

Verdachte nummer drie is Iwan uit Delft, 64 jaar, schilder. Hij noemt zichzelf een man van de wereld. Met drugs heeft hij nooit iets te maken gehad. Wel met bankovervallen, maar dat is een ander verhaal. Onderdeel van dat verhaal is wel dat hij nu nog 2.000 dagen gevangenisstraf op de lat heeft staan, uit te zitten als hij opnieuw voor iets lelijks wordt veroordeeld.

Iwan is praatgraag, maar veel zeggen wil hij niet. Waarom niet? ‘Omdat ik dan een partij oorlog krijg.’

Dus Andy woonde er en Maarten sjeesde er wel eens langs in een Audi. Van hem is een DNA-spoor aangetroffen in het lab. Iwan is verdachte omdat hij werd aangehouden in een bedrijfsbus met daarin spullen uit het drugslab. Inclusief chemisch afval.

Iwan zegt dat hij een partij pallets moest verhuizen. Voor een kennis. Daarom was hij daar. Met drugs heb hij – hij die immers schilder is – niks. Zegt: ‘Ik heb daar nog staan plassen, tegen het lab aan. Als ik, ik man van de wereld, er iets mee te maken heb, dan ga ik daar toch niet urinere, dan ga ik niet me DNA daar staan rondstrooien? Rechter. U ben toch ook een man van de wereld? Dan geloof je dit toch nie?’

De officier van justitie gelooft het wel, zij het dat hij zegt van dit drietal geen criminele organisatie te kunnen bakken. Maar het is nu eenmaal zijn taak om de korte klap van de politie justitieel af te ronden.

Andy moet wat hem betreft een jaar naar de gevangenis – hij heeft als bewoner de schuur beschikbaar gesteld en dan ben je sowieso medeplichtig. Maartens DNA is in het lab gevonden en dan zal hij ook wel iets te maken hebben gehad met de productie van amfetamine. Nu hij niks wil zeggen: niks vader, maar drie jaar celstraf.

Voor schilder annex chauffeur Iwan: anderhalf jaar. Plus die 2000 dagen die hij nog op de lat had staan. Reactie Iwan: ‘Dat was me een duur ritje dan.’

Het zijn serieuze strafeisen. Dat wel. Maar iets zegt me dat Andy, Maarten en Iwan niet de oprukkende mannen zijn over wie de burgemeesters en de hoogste politiebaas van Noord-Nederland zich zorgen maken. De echte oprukkende mannen – de mannen van de miljarden – weten vooralsnog uit de rechtszaal te blijven.

Of de burgemeesters en de politiebaas roepen maar wat. Dat kan ook.

Rob Zijlstra

→ rapport politieacademie

UPDATE – 16 april 2019 – uitspraken
Maarten is vrijgesproken. Het aantreffen van zijn DNA in het lab is onvoldoende om hem te kunnen linken aan de productie, redeneren de rechters. Iwan kreeg 164 dagen celstraf (duur voorarrest) met een bonus van 180 dagen (van de 2000 die nog openstonden). Bewoner Andy is geen medepleger, maar medeplichtig: tien maanden cel.