Er komen zelden tot nooit geïnteresseerde politici in zittingszaal 14. Ja, als verdachten. In de afgelopen vijftien jaar zag ik een paar leden van Provinciale Staten – twee dacht ik – en een handvol gemeenteraadsleden vreesachtig langskomen. De heren politici deden in drugs, aan weerzinwekkende ontucht met hun kinderen of ze kwamen als dief. Maar nooit kwam er eentje uit belangstelling, om het oor te luister te leggen.

Uitzondering is PvdA’er Tjeerd van Dekken.

Hij belde eens toen hij nog lid was van de Tweede Kamer. Of hij een dag mee mocht lopen in zittingszaal 14? Mocht. Ik zei dat hij wel zijn mond moest houden omdat nu eenmaal is afgesproken dat leden van de wetgevende macht in de rechtszaal niets te zeggen hebben.

Het idee dat volksvertegenwoordigers belangstelling tonen voor de gang van zaken van de dagelijkse praktijk is daarentegen niet een heel wilde gedachte. Het recht is het geweten van de samenleving en strafzaken laten ons zacht gezegd niet onberoerd, schreef eens een rechtsgeleerde in een boek.

Komt bij dat de strijd tegen het ondermijnende kwaad niet alleen in de rechtszaal wordt gestreden. Steeds vaker wordt een beroep gedaan op het openbaar bestuur, met de burgemeester voorop. Politie en justitie kunnen het niet (meer) alleen. ’t Moet integraal. Dus ook in die zin zou het nogal wiedes zijn dat in vijftien jaar tijd meer dan één politicus, lokaal of regionaal, eens kwam buurten. Ik bedoel, ze hebben de mond vol van veiligheid en de stevige aanpak en ze gaan toch ook naar FC Groningen?

Dus. Stel er komt zo’n gekke dag waarop een politicus zich meldt omdat zij (’n hij kan ook) wil weten hoe het nou eigenlijk gaat. Niet hoe op papier of in de rapporten, maar hoe het is gesteld met de misdaadbestrijding in de rechtszaal.

Ik zou allereerst vertellen dat het geen zin heeft alle Marokkanen de schuld te geven. Dit jaar waren er in zittingszaal 14 nog maar twee Marokkaanse verdachten, heel vorig jaar vier. Minder kan echt niet. Een van die vier werd ook nog vrijgesproken.

Ik zou vervolgens aan mijn gast vertellen dat het probleem niet zozeer bij de criminelen ligt, dat zou te gemakkelijk wezen. Nee, geachte politicus, het is het systeem dat piept en kraakt. Bij de politie is de boel nog lang niet op orde, bij justitie belazeren ze weinig integer elkaar en in de gebouwen van de rechtbanken en gerechtshoven lopen de rechters ontevreden en overwerkt in de rondte omdat ze met te weinigen zijn.

Ik zou proberen, want het ligt gevoelig, op het juiste moment op te merken dat ‘jullie politici’ met ’jullie politieke partijen’ bezig zijn de rechtsstaat uit te hollen. En dat het gevolg daarvan is dat we meer krijgen van wat we niet willen, terwijl het goede dat we hebben minder wordt.

Of de criminaliteit stijgt of daalt, waar of daar, procentje meer of minder, dat is zo niet interessant. Ook in de veiligste woonwijken van Nederland wordt ingebroken. Je kunt zomaar slachtoffer worden van een gek en geen instelling die dat kan voorkomen. Ja, de criminaliteit kan helaas zomaar heel dichtbij komen. Uitzendingen van Opsporing Verzocht leiden tot meer gevoelens van onveiligheid dan dat het misdaad oplost. Maar, mevrouw, meneer van de politiek, dit terzijde.

Ik zou wel vertellen dat in het gebouw van het Openbaar Ministerie Noord-Nederland aan de Paterswoldseweg in Groningen, op het randje van Drenthe en waar ook Friesland in is ondergebracht, planken in kasten kreunen onder het toenemende gewicht van strafdossiers die wachten op behandeling en beoordeling door rechters. In de rapporten en jaarverslagen – zou ik tegen de geïnteresseerde politicus zeggen – worden dat doorlooptijden genoemd. In de praktijk is doorlooptijd een synoniem van machteloosheid van slachtoffers van verkrachting en seksueel misbruik die met het leven op de kop in onzekerheid wachten en maar wachten.

Ik zou ook vertellen dat jullie politici soms worden beduveld waar jullie bijstaan. Voorbeeld. In mei 2016 deden 175 agenten van de politie invallen op negentien locaties (woningen en bedrijfspanden) in Groningen, Hoogezand, Appingedam, Uithuizen en Eelde. Er werden dertien mensen van 26 tot 61 jaar gearresteerd en opgesloten. Wij van de pers waren vooraf geïnformeerd zodat wij journalisten aanwezig konden zijn bij de invallen. Burgemeesters stonden klaar ons vooringenomen te woord te staan.

In een persbericht maakte de politie wereldkundig dat er 25 kilo gedroogde hennep, dure auto’s, sieraden, 100.000 euro aan contant geld in beslag was genomen en dat er beslag was gelegd op woningen en bankrekeningen van verdachten. Serieuze shit dus. De burgemeesters zeiden dat ondermijnende criminaliteit onze maatschappij verzwakt en ontwricht, nee maar, dat het een aantasting is van onze rechtsstaat.

En? Dus?

Het werk van 175 agenten ten spijt, de opgepakte verdachten hebben ruim drie jaar na dato de rechtszaal nooit gezien. Het rechercheonderzoek dat leidde tot de actie en dat al in 2014 was begonnen, bracht ontiegelijk veel werk, maar leverde uiteindelijk niets op. Het recht, het geweten van de samenleving, was nergens. Zo kun je het ook zeggen.

Deze kwestie staat niet op zichzelf, zou ik benadrukken. Ik zou een lijst kunnen laten zien met voorbeelden van misdaden die wel de media haalden, maar waarvan de rechtszaal verschoond is gebleven.

Het klopt wat regelmatig in de krant staat. Uiteraard klopt dat. Dat verdachten die schuldig worden bevonden aan een misdrijf een korting op de straf krijgen omdat de behandeling van de zaak in de rechtszaal veel te lang op zich heeft laten wachten. Het komt voor dat mensen zich de komende week, dus nu pas, voor de strafrechter moeten verantwoorden omdat ze in 2014, 2015 iets lelijks hebben geflikt. Of niet.

Ik zou ook vertellen dat de reguliere strafrechtspraak de komende vier weken in Groningen op een laag pitje staat vanwege het megaproces rond voormalige leiders van de inmiddels verboden motorclub No Surrender, ondermijners van de bovenste plank. Dat proces begint maandag en gaat vooral om geweld binnen de motorclub, in 2014, 2015 en 2016, tussen motormannen onderling.

En wat als de geïnteresseerde politicus aan het einde van de dag dan vraagt: En? Dus?
Ik zou dan antwoorden dat de meervoudige strafkamer van de rechtbank in Groningen de voorbije vijftien jaren per jaar zo’n 300 tot 350 ernstige strafzaken behandelde. En dat dat dit jaar zal blijven steken op een kleine 200. Dat wordt nogal een feit.

Bellen kan altijd. Zo nodig allemaal tegelijk.

Rob Zijlstra

de rechtsgeleerde en het boek → Ybo Buruma, Geen blad voor de mond (2011), bladzijde 8