Het betuigen van spijt zou in de rechtszaal van het strafrecht verboden moeten worden. Nog beter zou het zijn om het uitspreken van het woord ‘spijt’ strafverzwarend te laten zijn. ‘Wat? U heeft spijt? Ook dat nog? Jaar erbij.’ Dit alles moet ook gelden voor de opmerking: ‘Als ik het terug zou kunnen draaien, dan…’

Er zijn verdachten die al spijt betuigen nog voordat er een woord is gezegd. Of het tijdens de zitting voortdurend herhalen. Alsof dat helpt.

Het woord spijt is in de rechtszaal zonder betekenis geworden. Ik heb meer dan drieduizend strafzaken gevolgd, de tel kwijt. Slechts eenmaal was er een man – een bullebak in een T-shirt van Feyenoord – die geen spijt had.

Hij had iemand, iemand die hij niet eens kende, tegen het hoofd gemept en wel zo dat het slachtoffer, een kleine man, maanden later nog altijd last had van suizende oren. Het was zo erg dat de man er slecht van sliep en daardoor niet meer in staat was zijn werk naar behoren te doen. Zo moe. In de rechtszaal las hij met gebroken stem een slachtofferverklaring voor om de rechters deelgenoot te maken van de ellende waarin hij zonder schuld verzeild is geraakt.

De bullebak mocht reageren. Hij zei, nors: ‘Ik had ‘m nog harder moeten slaan.’ Daar wilde hij het bij laten.

Al die andere verdachten hadden spijt.

Als je aan Google vraagt wat het nut is van spijt, dan volgen binnen een kwart van een seconde meer dan een half miljoen pagina’s.

Spijt is een complexe emotie, leer ik, die altijd is gekoppeld aan keuzes. Dat je iets hebt gedaan wat achteraf niet zo slim was of dat je iets hebt gelaten en dat het nu te laat is. Het is ook een pijnlijke emotie en dat is goed, want door die pijn herinner je je fouten beter en dan is de kans dat je opnieuw de fout ingaat kleiner: de theorie van de ezel en de steen.

En wie fouten wist,
wist ook wijsheid

Andersom kan ook. Dat het helemaal niet goed is om spijt te betuigen omdat je daarmee je fouten juist wist. En wie fouten wist, wist ook wijsheid. Misschien wist die bullebak dit.

Ik keek naar een filmpje van een spijtprofessor die uitlegt waarom zo veel mensen meedoen aan de Postcodeloterij. Omdat de marketing met al die ongevraagde rommel in de brievenbus een beroep doet op de emotie spijt. Als je niet meedoet, beste bewoner van dit pand, dan sta jij straks je buren te feliciteren met hun gewonnen miljoenen. Om spijt achteraf te voorkomen, maak je (onbewust) de keuze toch mee te doen.

De keuzes die Sjef uit Groningen in zijn leven maakte, laten zich al jaren inspireren door drugs. Dat zijn doorgaans niet de beste keuzes. In maart van dit jaar pikte hij een fiets. Had hij weer. Het bleek de lokfiets van de nationale politie. Daar zit een zendertje in. En dus werd hij, spijtig voor hem, opgepakt.

Toen hij ras weer buiten stond, besloot hij andere keuzes te maken. Hij ging spullen stelen die dierbaren op grafstenen plaatsen. Ornamenten van brons werden zijn specialiteit, begraafplaats Selwerderhof zijn werkterrein.

De politierechter zegt dat het hem heeft verbaasd. In mei en juni werden er nogal wat diefstallen gepleegd op de begraafplaats. Rechter: ,,U struinde daar vrijwel dagelijks rond. Was er nou nooit iemand die u daarop aansprak? Zo van, wat doe jij hier?’’

Sjef: ,,Nooit.’’
Rechter: ,,Goh.’’

Sjef zegt dat hij vanwege de verdovende middelen ver van het padje was afgeraakt. En dat hij – daar komt-ie – heel veel spijt heeft van wat hij heeft gedaan.

Want daar zagen ze toch ook wel
dat de handel van Sjef niet deugde?

Achter hem zitten de mensen die hij ontzettend veel pijn en verdriet heeft gedaan. De ornamenten, soms (zelfgemaakte) kunstwerkjes, werden losgerukt, los geflext met ook forse schade aan de grafstenen tot gevolg.

De rechter vraagt waar het brons naartoe ging, naar welke recyclingbedrijven en of daar dan geen vragen werden gesteld. Want daar zagen ze toch ook wel dat de handel van Sjef niet deugde?

Er vallen namen van handelaren op industrieterreinen in oud metaal. Sjef: ,,Het wordt gewoon op de weegschaal gelegd en dan krijg je je geld.’’
Rechter: ,,Echt?’’
Sjef: ,,Er worden geen vragen gesteld.’’
Rechter: ,,Ik heb gelezen wat het opleverde.’’
Sjef: ,,Drie euro per kilo’’
Rechter: ,,Dat is een habbekrats Sjef.’

De rechter krabt aan zijn slaap, hij moet dit even verwerken. Zegt: ,,Je mag ook geen winkeldiefstallen plegen, maar dit, dit soort diefstallen, is gevoelsmatig toch van een andere orde.’’
Sjef: ,,Het is de loop van de omstandigheden, veel meer kan ik er niet over zeggen, dat heeft niet zoveel zin, als ik het zou kunnen terugdraaien dan…’’

Eén metaalbedrijf was wel argwanend en belde de politie. Sjef werd aangehouden. Negen diefstallen konden aan hem worden toegeschreven.

Papegaaien was zijn alles
edelachtbare, zegt ze

Vier gedupeerden zitten in de rechtszaal. Een van hen, een moeder, verhaalt over de pijn. Over dat het graf niet alleen een laatste rustplaats is, maar ook een plek van verdriet en troost. Dat hij dit monumentje met zijn blote handen heeft vernield, het heeft ontzield. De moeder zegt dat ze de tiende sterfdag van haar zoontje heeft moeten herdenken bij een kapot monument.

Een mevrouw vertelt dat de bronzen papegaai van het graf van haar man is gestolen. Papegaaien was zijn alles edelachtbare, zegt ze. Nee, helaas heeft ze geen bonnetje meer. Het was nog in guldens. Het bedrijf dat de papegaai speciaal had gemaakt, bestaat ook niet meer. Geld voor een nieuwe papegaai heeft ze niet.

De advocaat van Sjef zegt dat het lijkt alsof het hem niks doet, maar dat is niet zo. Het doet hem wel wat, zegt ze. Zij denkt aan een werkstraf. Sjef zucht en zegt dat de schade niet in geld is uit te drukken. De rechter, nuchter: ,,Maar u moet wel betalen.’’ Opgeteld zo’n achtduizend euro.

Sjef krijgt de straf die de officier van justitie eist: zes maanden gevangenisstraf. Niet alleen vanwege de diefstallen, maar ook vanwege een totaalgebrek aan respect. En omdat hij wel heel gemakkelijk ‘spijt’ zegt.

Met het einde van het jaar in zicht is Sjef wat mij betreft de Gluiper van 2019. Zijn spijt is van eenzelfde larie als ik hier schrijf dat ik tot mijn spijt vergeten ben de naam van dat heel foute recyclingbedrijf te vermelden.

Sorry daarvoor.

Rob Zijlstra