In de hal van het gerechtsgebouw, eerste verdieping waar zittingszaal 14 is, kijkt een jongeman ernstig om zich heen. De mensen die langs hem lopen of iets verderop zitten, neemt hij, het hoofd een beetje scheef, aandachtig in zich op. Hij moet wachten tot hij aan de beurt is. In de rechtbank van Groningen duurt wachten altijd even. Later, in de rechtszaal, hoor ik hem zeggen dat hij Rizzo heet, dat hij 21 jaar is en uit Delfzijl komt.

Rizzo is van de andere wereld. Toen hij even onze wereld betrad – op 25 september 2018 even na drie uur ’s middags – ging het hartstikke fout.

Hij had een zwarte tas op de balie gelegd, aan de medewerker van het tankstation aan de Atlantislaan in Stadskanaal een mes getoond en ‘vullen, vullen’ geroepen. Daarna rende hij (zonder buit) weg, sprong hij op een rode fiets en vluchtte. Niet veel later werd hij – na een melding op Burgernet – gearresteerd.

De rechters willen weten waarom.
Waarom Rizzo?
Heel zijn lichaam trilt, maar hij recht zijn rug en gebaart: ,,Tranquilo, tranquilo.’’
De rechters: ja, ja we zijn rustig.

Het moest, zegt hij luid. Met een iets zachtere stem, tikkeltje samenzweerderig: ,,Het moest van de maffia. Van de maffia uit Italië.’’

De maffia had hem verteld dat criminaliteit goed is. Goed om te doen. Maar nu hij in de rechtszaal zit, is het hem wel duidelijk. Mooi niet dus. Niks goed. Eigenlijk wilde hij het tankstation niet overvallen. Hij wilde er werken. Daarom had hij zijn ID-kaart meegenomen.

Maar ook een mes, zeggen de rechters. ,,Ja. Het is verwarrend’’, reageert Rizzo, nu plots in paniek. Hij smeekt om een glaasje water en zegt dat opa en oma hem mishandelen, dat opa en oma hem hard op het hoofd slaan.

Een vrouw die op de plek zit waar in de rechtszaal vaak de slachtoffers van de criminaliteit zitten, is niet de medewerker van het tankstation. De rechters dachten dat even. De vrouw is de begeleidster van Rizzo. Rizzo woont wel in Delfzijl, maar leeft zijn leven op een zorgboerderij. Dat is zijn wereld.

Het Openbaar Ministerie bepaalt wie wel en wie niet strafrechtelijk wordt vervolgd. Proberen een tankstation te beroven is strafbaar en solliciteren verwarren met het plegen van een overval is niet handig. Maar Rizzo heeft een verstandelijke beperking, hij denkt als een kind.

onnavolgbare wijsheid

De wijsheid van het Openbaar Ministerie in wie wel en wie niet te vervolgen is onnavolgbaar. Echte criminelen – de gemene mensen – moeten twee jaar of nog langer wachten voordat ze hun verdiende loon krijgen of niet, terwijl een kwetsbaar mens als Rizzo zonder pardon door de strafrechtmachine wordt gehaald.

Misschien komt dit wel omdat we niet weten – het Openbaar Ministerie ook niet – hoe het anders moet of beter kan. Dat we denken – ook het Openbaar Ministerie – dat het strafrecht, dat straffen, de oplossing voor alles moet zijn. Misschien zijn we verslaafd aan straffen en daardoor blind voor anders of beter.

De officier van justitie schetste deze week in de rechtszaal een beeld van twee werelden. De ene is een wereld van mensen die hard werken en na gedane arbeid ontspannen en gezellig een biertje gaan drinken op het terras. De andere wereld speelt zich af aan de zelfkant van de samenleving, waar chaos heerst en paniek en waar de mens disfunctioneert. En soms treffen die werelden elkaar. Dan botst het.

De officier van justitie die dit zei had de man vervolgd die op het terras van De Groote Griet aan de Grote Markt in Groningen een bezoeker met een mes in de hals stak. De verdachte in deze zaak is de 67-jarige Tjarko, geboren en getogen in Groningen. In 2015 werd Tjarko onderuit gehaald door een hersenbloeding en sindsdien vergaat het hem niet goed.

haatzaaien is haar ding

Het steekincident kwam landelijk in het nieuws omdat het Eerste Kamerlid Marjolijn Faber (PVV) twitterde dat de dader een man was met een Noord-Afrikaans uiterlijk. Dat haar tweet niet klopte, maakte voor de senator geen moer uit, haat zaaien zou ze. Gemene mensen zijn gelukkig in de minderheid, maar ze zijn wel overal. Dit terzijde

Weer willen de rechters weten waarom.
Waarom Tjarko?

Tjarko kan het niet uitleggen. Hij had het gedaan omdat het moest, precies zoals het kon. Was het anders, dan had hij het natuurlijk niet gedaan, het moest passen. Hij was daarna rustig gebleven, wachtend op de politie. In de gevangenis zou het veilig zijn, had hij gezegd.

De rechters: ,,Misschien dat we u niet helemaal begrijpen.’’
Tjarko: ,,Ik moest een keuze maken om het op te lossen.’’

De rechters zeggen dat het niet veel had gescheeld of het slachtoffer was dood geweest. Tjarko beaamt dat volmondig.

Het probleem is ook zijn broer, die had hij wel dood willen maken, maar dat kan dus niet, want zijn broer is ziek en geen klootzak. Ook daarom. ,,Ik moest weg uit die hel en dit was de enige mogelijkheid. Ja, of zelfmoord, maar dat kan ik niet.’’

Tjarko praat, bijna anderhalf uur lang praat hij met de rechters, en geeft hij antwoorden op hun vragen. Het zijn vragen vanuit de ene wereld, met antwoorden uit de andere.

In zijn woning waren brieven gevonden en op zijn computer niet verstuurde e-mails met akelige teksten over messen en dood. De officier van justitie: ,,U schreef best heftige dingen.’’
Tjarko: ,,Ik schreef die dingen op om te voorkomen dat ik het zou doen. Als ik het opschreef, was het alsof ik het weggooide.’’

niet de verdachte, maar de daad

Twee weken voor het steekincident kwam bij de rechtbank via de hulpverlening het verzoek tot een gedwongen opname binnen. Daags na het steekincident had een rechter die een machtiging tot opname zou moeten afgeven Tjarko zullen bezoeken. De botsing kwam te vroeg.

De officier van justitie zegt dat hij van zijn leermeesters wijze woorden heeft meegekregen. ,,Ik heb geleerd: veracht niet de dader, maar veracht de daad. Ik vind meneer geen slecht mens, maar wat hij heeft gedaan is wel slecht.’’

Rizzo van het tankstation hoorde een voorwaardelijke werkstraf van tachtig uur tegen zich eisen. Dat is dus niks. Hoe anders moet het voor Tjarko zijn. Het Openbaar Ministerie eiste drie jaar gevangenisstraf en daarna een tbs met dwangverpleging. Vinden de rechters dat ook, dan betekent dit dat het leven voor de 67-jarige Tjarko over en uit is.

Dan kan de wereld van het harde werken en de gezelligheid zich weer veilig wanen.

rob zijlstra

update – 24 maart 2020 – uitspraak

ACHTERGROND: rechters gaan niet mee in strafeis