Het is niet zo dat het tbs-veroordelingen regent in zittingszaal 14. Dat beweren zou overdreven zijn. Maar de gevreesde maatregel is heden ten dage wel in zwang. De terbeschikkingstelling werd dit jaar met relatief weinig strafzaken al vijfmaal opgelegd, in drie zaken is het vooralsnog een eis. Er gaan tijdvakken voorbij waarin de tbs drie, vier keer per jaar wordt opgelegd. We stevenen af op een record.

Tbs mag dan trendy zijn, populair is het niet.

Sowieso niet onder hen die het moeten ondergaan. Anders dan celstraf kent de tbs-maatregel geen einddatum. Je kunt geen streepjes zetten. Je bent overgeleverd aan psychiater, psycholoog en jurist. Gemiddeld duurt een tbs-behandeling een jaar of negen, gevolgd door jarenlange controles en nazorg. Zodra je door de gedragswetenschapper genezen wordt verklaard en van de rechter weer mag deelnemen aan de samenleving, heb je een stempel van jewelste.

De samenleving is gebaat bij het tbs-systeem, maar de ex-patiënt zien we liever niet in de buurt terugkeren. Tbs maakt de samenleving veiliger, maar diezelfde samenleving wil er weinig van weten.

Wij zijn zo raar.

De tbs-maatregel kent twee varianten. De eerste is de light-variant: tbs met voorwaarden. De patiënt wordt al dan niet in een kliniek behandeld, maar niet onder dwang. De patiënt moet zich houden aan een reeks voorwaarden. Doet-ie dat niet, dan komt de tweede en gevreesde variant in beeld: de dwangverpleging.

Tbs is bedacht voor zieke mensen, voor mensen met stoornissen waar ze niets aan kunnen doen en die ook niet verdwijnen door meer vitamientjes te eten. Soms leiden die stoornissen tot gedrag dat gevaar oplevert voor anderen. Een enkele keer gaat het vreselijk fout en dan is er verdriet en is het land in rep en roer.

Harold (30) maakte zich schuldig aan een gestoorde daad: hij duwde zijn 8-jarige stiefzoontje het water in, het water van het Hoendiep in Groningen. Ze waren aan het vissen, zoals leuke vaders met zonen dat soms doen. Het verhaal wil dat zoonlief tijdens het vissen vooral met zijn mobiele telefoon in de weer was. Harold maakte daar opmerkingen over (‘doe dat ding nou eens weg’), maar kreeg een grote mond terug. Hij boos, geïrriteerd, laaiend, zeg het maar, ik was er ook niet bij.

Hoe ook, zoonlief plonst te water en schreeuwt om hulp. Zijn kleding zuigt zich vol nattigheid, hij kan niet op eigen kracht op het droge komen.
En wat doet vaderlief? Hij steekt niet de helpende hand toe. Hij filmt met zijn mobieltje het jongetje in zijn benauwdste momenten. Als omstanders zich over het kind ontfermen, stapt Harold op de fiets en gaat naar huis. Daar wordt hij aangehouden voor een poging tot zware mishandeling.

Harold wil geen tbs met dwang, zegt hij tegen de rechters. ,,Dan heb ik liever levenslang.’’ Hij is naar eigen zeggen geen gevaar voor de samenleving.
De officier van justitie zegt dat de reclassering geen mogelijkheden ziet ‘vorm te geven aan een tbs met voorwaarden’, aan de light-variant. Harold is namelijk niet gemotiveerd. En dan rest niets anders, aldus het Openbaar Ministerie, dan het allerlaatste redmiddel: tbs met dwang.

Het is niet zo dat leuke vaders die zich mateloos ergeren aan dat stomme en altijd maar aanwezige mobieltje per definitie tbs boven het hoofd hangt. Harold is eerder veroordeeld voor incidenten in familiekring die te maken hadden met psychische problemen.

De rechters moeten nog een keuze maken: wordt het light of wordt het heavy. Dat moeten ze ook in de zaken van Edwin en Ronald. Broers. Tegen Edwin (19) is de dwangmaatregel geëist, tegen Ronald (21) de tbs met voorwaarden. De officier van justitie zegt dat ze wel ‘wat risico’s’ ziet en de heavy-variant als eis heeft overwogen.

De broers zijn net weer op vrije voeten en zwerven met hun niks en zonder geld door de stad. Ze slapen bij foute vrienden. In de binnenstad van Groningen kijken ze door de etalageruiten naar kleding. In de Waagstraat gaan ze naar binnen bij Per Lui. Ronald neemt waar dat er bij de kassa cash wordt afgerekend en vraagt tot hoe laat de winkel open is. Daarna gaan ze chillen. Vijf minuten voor sluitingstijd stapt eerst Edwin naar binnen. Kort daarna komt Roland met een mes. Ze roepen dat ze de kassa willen, geld, geld, geld.

Zo gaat een overval op klaarlichte dag.

Het loopt voor beide broers niet goed af. De winkelmedewerker holt de zaak uit en trekt de deur achter zich dicht en houdt die dicht. Voorbijgangers helpen. Met een paspop proberen Edwin en Ronald een ruit in te slaan, maar de paspop kan dat niet. Ze zitten opgesloten in hun eigen misdaad. De politie is er snel.

Rechters: ,,Wel een beetje knullig.’’
Edwin: ,,Een beetje zielig voor ons.’’
Ronald: ,,Het was mijn idee.’’
Ze zeggen dat ze vooraf niet een plan hadden.
Edwin: ,,Ik had kleding nodig.’’
Ronald: ,,We betalen de schade. Ik ga zorgen dat het geld er komt.’’
Edwin: ,,We splitten.’’

Edwin heeft nog een paar zaken op de kerfstok: mishandeling van een gevangenisbewaarder (,,die geen respect toonde’’), bedreiging, autodiefstal, rijden zonder rijbewijs, openlijk geweld.

Nu is een mislukte overval niet direct reden de tbs tevoorschijn te halen. Maar in het geval van Edwin en Ronald zit het iets anders. Er liggen rapporten waar instaat hoe beide broers 19 en 21 jaar zijn geworden. De rechters hebben het gelezen. ,,Wat u allemaal al heeft moeten meemaken is nogal wat, heftig en niet normaal.’’ Advocaat Sierd Roosjen: ,,Het is werkelijk om naar van te worden.’’

De broers kwamen verslaafd ter wereld, ze zijn misbruikt, verwaarloosd, niet opgevoed, een leven zonder rem. De advocaat: ,,Het zou een wonder zijn als het met deze twee jongens niet mis zou zijn gegaan.’’

Edwin praat in slow motion. De stoornissen die bij hem zijn vastgesteld zijn fors en complex. Hij zegt: ,,Ik denk niet na over de keuzes die ik maak. Ik ben impulsief en agressief. Ik zie wel in dat ik problemen heb.’’
Ronald, met trekken van psychopathie, merkt op dat hij geen tbs met dwangverpleging wil ,,want dan duurt het heel lang voordat ik weer buiten ben.’’ Tbs met voorwaarden ziet hij ,,als een kans die ik wil pakken.’’

Ik kijk ze na als ze na de zitting onder begeleiding van de parketwachters (politie) een voor een worden afgevoerd. Jonge jongens met levens die al verrot waren voordat ze eraan konden beginnen.

Vader zit ook in de tbs.

Rob Zijlstra