De man stond ineens naast mij en zei nogal opgefokt dat ik niet moest denken dat hij bang voor mij was of zo. Los van het feit dat ik hem niet kende, hij een kop groter was, had ik geen enkele gedachte in die richting. Hij droeg een donkerblauw trainingspak, vast Adidas, de schoenen weet ik niet meer. Hij zei: ,,Als ik wil schiet ik je dood, net zo makkelijk.’’

Het klonk als gekkigheid, maar toch ook tamelijk gestoord. Het was bovendien diep in de nacht, achterin Café De Kar, Peperstraat, Groningen. Ik zou in die straat niet de eerste zijn. Hij zei dat hij een vuurwapen in de broek had. Dwingend: ,,Zien?’’

Ik reageerde door te zeggen dat ik zo goed als zeker wist dat hij mij niet zou gaan schieten. Ik zei dat ik hem inschatte als een echte professional. En dat echte profs nooit iemand zonder reden doodschieten, niet zomaar een willekeurig iemand. ,,Want daar heb jij niks aan.’’

Over die woorden moest hij even nadenken en toen ik een kleine glimlach bespeurde, greep ik mijn kans. Ik opperde: ,,Je kunt veel beter twee biertjes halen, een voor mij en een voor jezelf. Dan proosten we en dan zijn we vrienden.’’ Hij deed het.

Ik weet niet of het nou zo verstandig was wat ik zei. Je bent zomaar op het verkeerde moment op de verkeerde plaats waar je dan ook nog eens de verkeerde tegenkomt. Er lopen, zo wordt dan gezegd, meer gekken en gestoorden buiten dan binnen de klinieken.

Later kwam ik de Adidas-man nog weleens tegen, ook in de rechtszaal. Daar noemden ze hem een man met stoornissen. Hij herkende mij niet als de vriend van die nacht. Het laatste dat ik heb vernomen is dat hij elders in Nederland een gewelddadige dood is gestorven.

Ik moest aan dit rare voorval van een tijd geleden denken toen ik deze week verslag deed van de strafzaak van Johnny (37). Dat was een strafzaak in de categorie triest & treurig. Johnny heeft vorig jaar zijn moeder doodgestoken.

Er zitten wanen in zijn hoofd. Tintelingen, zei hij tegen de rechters. Die wanen beheersen zijn doen en laten. Stemmen zeggen dat er anderen zijn die hem willen vergiftigen, dat zijn computer wordt gehackt, de telefoon afgeluisterd. Op de voordeur van zijn woning in Zuidhorn zag hij de bewijzen: witte en gele stippen.

Hij kreeg er sinds 2013 medicijnen voor, maar eind 2019 stopte hij met de medicatie. De tintelingen kwamen snel terug en op 2 oktober vorig jaar ging het vreselijk mis. Met zestien messteken doodde hij zijn moeder, de moeder die een van de weinige mensen in zijn kleine leven was geweest die altijd voor hem had klaargestaan.

In de rechtszaal moet Johnny steeds huilen en betuigt hij keer op keer zijn spijt. Hij krijgt weer medicijnen, de tintelingen in het hoofd hebben plaatsgemaakt voor groot verdriet. Zijn twee broers die achter hem zitten willen niets meer met hem te maken hebben. Ze spreken snoeiharde woorden.

Ik moest aan dat voorval in De Kar denken omdat Johnny met een mes in de hand naar het winkelgebied van Zuidhorn was gegaan met de bedoeling een willekeurig iemand te doden, iemand neer te steken. Eerder die dag was hij tot tweemaal op het politiebureau geweest. De eerste keer om te melden dat zijn computers werden gehackt, dat er tekens op zijn voordeur waren aangebracht en dat ze hem wilden vergiftigen.

Tijdens het tweede bezoek wilde hij aangifte doen van verkrachting waarbij hij zelf de dader was. De politie zuchtte en zei dat hij maar aangifte moest doen bij het Openbaar Ministerie. Maar toen Johnny daar met niemand contact kreeg, begon het hoofd te tintelen dat het een lieve lust was en doemden de wanen op die hem deden geloven dat als hij iemand zou neersteken, ze hem wel serieus zouden nemen. Tegen de rechters: ,,Ik dacht, dan moeten ze wel naar mij luisteren.’’

Johnny stak op 2 oktober niemand neer in Zuidhorn. Even overwoog hij nog de hand aan zichzelf te slaan, maar uiteindelijk stapte hij op de trein naar Grijpskerk waar zijn moeder woonde. Daar ging het wel mis. Hij wilde met haar praten, maar toen moeder vroeg of hij iets wilde eten, wilde drinken sloeg de vergiftigingsangst toe. Niet heel veel later belde Johnny 112 en zei: ,,Ik heb mijn moeder gestoken, zeker twintig keer. Ik hoop dat ze doodgaat (…) Niemand neemt mij serieus, dat moet maar eens afgelopen zijn.’’

Het is twee jaar geleden dat Hidde Bergman (27) werd doodgestoken op het Jaagpad in Groningen. De man die dat deed, Milton T. (toen 26), hoorde stemmen in het hoofd die nare dingen tegen hem zeiden. Dat hij mensen moest doden. Die stemmen manipuleerden hem. Hij liep met een glazen kom op zijn hoofd door de Poelestraat in Groningen. Hij rende naar het Jaagpad en stak vanuit het niets Hidde Bergman, een willekeurige passant, met een mes dood.

Een half jaar later werden Gina en Marinus Visser als willekeurige slachtoffers om het leven gebracht in bioscoop Pathé in Groningen. De dader Ergün S. (33) liep toen al weken verward door de stad Groningen, in een zelfgemaakt pak van aluminiumfolie met daaraan magneetjes en batterijen. Hij werd opgejaagd door elitetroepen. Zijn paranoïde wanen werden Gina en Marinus fataal.

Milton T. en Ergün S. hadden het wel gedaan, maar kunnen geen strafbare daders heten. Ze werden gedreven door waanideeën. Volledig ontoerekeningsvatbaar. Het opleggen van straf is dan wettelijk niet mogelijk. Wat rest is een maatregel: tbs met dwangverpleging.

Ook Johnny is wat het Openbaar Ministerie betreft geen dader die kan worden gestraft. Wat hij wel heeft gedaan kan hem niet worden toegerekend. Er is geëist wat rest: dwangverpleging. Zoiets kan lang duren, soms een leven lang.

Statistieken laten geloven dat het niet vaak voorkomt dat iemand een willekeurig slachtoffer wordt van moord of doodslag. Ik overleefde De Kar destijds, in het winkelgebied van Zuidhorn gebeurde vorig jaar niets. Misschien is het waar dat de mens meerdere keren in zijn leven ontsnapt aan de dood zonder dat-ie dat in de gaten heeft. Dat mag enigszins een geruststelling zijn.

Tot er weer een nieuwe dag komt waarop je hoort dat er een jongen van 14 jaar is doodgestoken bij de Albert Heijn. Waarschijnlijk een willekeurig slachtoffer met een verdachte die bekend is bij zorginstellingen.

Komt toch de vraag: wat is er aan de hand?

Rob Zijlstra